Iqtisodiy murakkablik indeksi

Iqtisodiy murakkablik indeksi(ECI)

“Iqtisodiy murakkablik indeksi”(ECI)ni hisoblab chiqishda tadqiqotchilar quyidagi g‘oyaga tayangan: mamlakatlar boyligi va salohiyati samarador bilimdan kelib chiqadi. Mamlakatlar u yoki bu tovar va xizmatlarni qanday ishlab chiqarish haqidagi bilimlar asosida ravnaq topadi. Mamlakat iqtisodiyotiga joriy etilgan bilimlarning umumiy qiymati “iqtisodiy murakkablik” (economic complexity) deb ataluvchi omil bilan o‘lchanadi.

Dunyoning texnologik diagrammasi

Rikardo Xausmann(Garvard universiteti) qalamiga mansub bu mavzudagi ilk nashrlardan biri jahon texnologik makoni (product space) diagrammasini ishlab chiqish bo‘lgan. Murakkab aloqalar (network science) nazariyasi asosida bu diagramma turli mahsulotlar o‘rtasidagi texnologik aloqani namoyish etadi. Global texnologik makon diagrammasi mana shunday ko‘rinadi:

Photo: “Kommersant.com”

Diagrammadagi har bir rang iqtisodiyotning turli tarmoqlarini anglatadi: yengil sanoat (yashil), qishloq xo‘jaligi (sariq), mashinasozlik (ko‘k), elektronika (firuza), kimyo va farmatsevtika (binafsharang).

O‘ngdan chapga va chetdan markazga qarab mahsulotlarning murakkabligi izchil orta boradi. Doira o‘lchami – bu mazkur mahsulotning xalqaro bozordagi savdo hajmi. Mahsulotlarni bog‘lovchi chiziqlar uzunligi bir texnologiya mavjudligida boshqasini o‘zlashtirish qanchalik osonligini ko‘rsatadi. O‘z-o‘zidan tushunarliki, kartoshka yetishtirish va avtomobil ishlab chiqarishni bog‘lovchi chiziq planshet va smartfonlarni bog‘lagan chiziqdan uzunroq bo‘ladi. Asosiy klasterlar markazidagi kuchli mavqe qo‘shni texnologiyalarni tez o‘zlashtirish imkonini beradi. Texnologik makondagi holat iqtisodiyot amalda erisha oladigan texnologiyalar doirasini belgilaydi va, shu tariqa, iqtisodiyotning o‘sish salohiyatini namoyon etadi. Faqat chekka texnologik hududlarda mavjud bo‘lish iqtisodiy rivojlanishni sekinlashtiradi.