Iqtisodiy munosabatlar taraqqiyoti

---

 
 
 
 
 
 
iqtisodiy munosabatlar taraqqiyoti
(2soat)
15-MAVZU. 
J
ahon xo`jaligi va xalqaro 

---

248 
 
 
Reja
1 
Xalqaro savdoning mazmuni, tuzilishi va xususiyatlari. Eksport va 
import multiplikatori 
2 
Xalqaro savdo nazariyalari 
3 
Proteksionizm va erkin savdo siyosatlari 
4 
Eksport subsidiyalari va kompensatsion import bojlari 
5 
Eksport bojlari va eksportni ixtiyoriy cheklash 
6 
O’zbekistonning jahon bozoriga kirib borishini ustuvor yo‘nalishlari 
 
 
MAVZU BO’YICHA TOPSHIRIQLAR 
 
Tashqi savdo (mln. AQSH doll.) 
1-jadval 
 
Yillar 
O‘sish 
sur’ati 
%da
 
Yillar
 
O‘sish 
sur’ati 
%da
 
2007 
2008 
2011 
2012 
Tashqi savdo 
aylanmasi 
15719,6 21197,3 
 
26365,9 
26416,1 
 
Eksport 
8991,5 11493,3 
 
15021,3 
13599,6 
 
Import 
6728,1 
9704,0 
 
11344,6 
12816,5 
 
Saldo (+,-) 
2263,4 
1789,3 
 
3676,7 
783,1 
 
 

Jadval ma’lumotlari asosida tashqi savdo ko‘rsatkichlarining o‘sish sur’atini 

hisoblang. Raqamlarni taqqoslang. 2008 yili jahonda iqtisodiy krizis ro‘y berishiga 
qaramay O‘zbekistonda tashqi savdoda aksincha o‘sish yuz berdi? bunga sabab 
nima 
 
deb o‘ylaysiz? Izohlang. 
O‘zbekistonning savdo balansi dinamikasi (mln. doll.) 
2-jadval 
Yillar 
Eksport 
Import 
Savdo balansi 
1995 
3719,9 
2892,7 
827,2 
1996 
4590,2 
4721,1 
-130,9 
1997 
4387,5 
4523,0 
-135,5 
1998 
3528,2 
3288,7 
239,5 
1999 
3235,8 
3110,7 
125,1 
2000 
3264,7 
2947,4 
317,3 
2005 
5408,8 
4091,3 
1317,5 
2007 
8991,5 
6728,1 
2263,4 
2008 
11771,3 
9438,3 
2333,0 
Amaliy mashg`ulot materiallari

---

Xalqaro iqtisodiy munosbatlar. xalqaro savdo
249 
2010 
13023,4 
9175,8 
3847,6 
2011 
15021,3 
11344,6 
3676,7 
2012 
13599,6 
12816,5 
783,1 
 
Jadvalni keyingi yil ma’lumotlari bilan to‘ldiring va har ikki savdo balansini 
hisoblang. Ma’lumotlarni tahlil qiling. Eksport va importning saldosini qanday 
baholash mumkin? O‘z fikrlaringizni bayon qiling. 
 
 
O‘zbekiston eksportining tovar tarkibi dinamikasi (%da) 
3-jadval
 
Yil-
lar 
Pax
ta
t
o
las
i 
O
zi
q
-o
v
q
at
ma
h
su
lo
tl
ari
. 
K
imy
o
s
an
o
at
i 
Pl
as
tm
as
sa v
a u
n
d
an
tay
y
o
rl
an
g
an
b
u
y
u
ml
ar
E
n
erg
et
ik
a 
va
y
oq
il
g‘
i 
mah
su
lo
tl
ar
i 
Ran
g
li
va
q
o
ra
me
ta
ll
ar
Mas
h
in
a 
va
u
sk
u
n
al
ar
X
izma
tl
ar
Bo
sh
q
a 
to
v
ar
lar
Jam
i 
(%
) 
Jam
i 
(ml
n
. 
d
o
ll
.)
1995 48,4 1,7 
2,5 
11,7 
4,7 
2,0 
7,7 
21,3 100,0 3719,9 
1996 38,1 4,5 
2,4 
6,0 
3,5 
2,8 
8,3 
34,4 100,0 4590,2 
1997 36,0 3,7 
1,7 
12,0 
4,6 
6,3 
27,4 
8,3 
100,0 4387,5 
1998 38,6 3,2 
1,5 
7,9 
5,1 
4,2 
30,8 
8,7 
100,0 3528,2 
1999 27,3 6,4 
3,1 
11,5 
4,3 
3,2 
34,7 
9,5 
100,0 3235,8 
2000 27,5 5,4 
2,9 
10,3 
6,6 
3,4 
13,7 
30,2 100,0 3264,7 
2005 19,1 3,8 
5,3 
11,5 
9,2 
8,4 
12,2 
30,5 100,0 5408,8 
2007 12,5 8,5 
6,8 
20,2 
11,5 
10,4 
10,7 
19,4 100,0 991,5 
2008 9,2 
4,4 
5,6 
25,2 
7,0 
7,5 
10,4 
30,7 100,0 11493,3 
2010 12,1 9,7 
5,1 
22,8 
6,9 
5,5 
10,2 
27,7 
100 13023,4 
2012 9,3 
6,4 
5,6 
34,6 
7,8 
6,5 
17,3 
12,5 
100 13599,6 
 
Jadvalni keyingi yillar ma’lumotlari bilan to‘ldiring. Raqamlardan qanday 
xulosalar chiqarish mumkin? Eksport tarkibini bunday o‘zgarishi nimadan dalolat 
beradi? Uni mamlakatimiz uchun ijobiy xarakterga ega deb hisoblaysizmi? Bayon 
qiling. 
 

---

Xalqaro iqtisodiy munosbatlar. xalqaro savdo
250 
O‘zbekiston importining tovar tarkibi dinamikasi (%da) 
4-jadval
Y
il
lar
O
zi
q
-o
v
q
at
K
imy
o
s
an
o
at
i 
m
ah
su
lo
tl
ari
. 
Pl
as
tm
as
sa
va
u
n
d
an
tay
y
o
rl
an
g
an
b
u
y
u
ml
ar
E
n
erg
et
ik
a 
va
y
oq
il
g‘
i 
mah
su
lo
tl
ar
i 
Ran
g
li
va
q
o
ra
me
ta
ll
ar
Mas
h
in
a 
va
u
sk
u
n
al
ar
X
izma
tl
ar
Bo
sh
q
a 
to
v
ar
lar
Jam
i 
(%
) 
Jam
i 
(ml
n
. 
d
o
ll
.)
1995 
18,2 
9,3 
1,9 
5,7 
47,9 
5,0 
12,0 100,0 2892,7 
1996 
29,5 
12,5 
1,1 
6,7 
35,8 
0,2 
14,2 100,0 4721,1 
1997 
19,3 
12,5 
0,6 
7,5 
45,9 
7,5 
6,7 
100,0 4523,0 
1998 
15,6 
12,4 
0,5 
9,2 
47,2 
5,0 
10,1 100,0 3288,7 
1999 
13,1 
11,7 
2,1 
7,9 
44,8 
8,7 
11,7 100,0 3110,7 
2000 
12,3 
13,6 
3,8 
8,6 
35,4 
8,5 
17,8 100,0 2947,4 
2005 
7,0 
13,6 
2,5 
10,3 
43,3 
10,4 
12,9 100,0 4091,3 
2007 
7,2 
13,1 
3,5 
7,5 
49,6 
5,8 
13,3 100,0 6728,1 
2008 
8,1 
13,0 
2,1 
6,8 
53,3 
5,7 
11,0 100,0 7504,1 
2010 
10,5 
13,8 
7,1 
8,1 
44,0 
5,3 
11,2 100,0 9175,8 
2012 
10,9 
13,7 
6,6 
7,2 
45,9 
5,8 
9,9 
100,0 12816,5 
Jadval raqamlariga diqqat qiling, uni keyingi yillar ma’lumotlari bilan 
to‘ldiring. Sizningcha, import tarkibining o‘zgarishiga qanday omillar ta’sir 
qilgan? Import tarkibini bunday o‘zgarishiga sabab nima deb o‘ylaysiz? fikringizni 
izohlang. 
Tashqi qarz bo‘yicha mamlakatlar reytingi
1
5
-jadval 
2011-
yildagi 
o‘rni 
 
Mamlakat 
2011yildagi 
tashqi qarz haj-
mi, mlrd. doll. 
Yil davo-
midagi 
o‘zgarish 
YAIMga 
nisbatan 
foizda 
1.
AQSH 
15033 
8% 
100 
2. 
Buyuk Britaniya 
9836 
10% 
407 
3. 
Fransiya 
5633 
20% 
203 
4. 
Germaniya
5624 
19% 
157 
5. 
YAponiya
2719 
11% 
46 
6. 
Italiya
2684 
21% 
122 
7. 
Niderlandiya
2655 
12% 
316 
1
Рейтинг стран по объему внешного долга //http// www.vestifinance.aiarticles//11572

---

Xalqaro iqtisodiy munosbatlar. xalqaro savdo
251 
8. 
Ispaniya
2570 
19% 
172 
9. 
Irlandiya
2352 
3% 
1081 
10. 
Belgiya
1399 
13% 
272 
11. 
Avstraliya
1377 
9% 
93 
12. 
SHveysariya 
1346 
12% 
212 
13. 
Kanada
1181 
17% 
68 
14. 
SHvetsiya 
1016 
19% 
189 
15. 
Gonkong
903 
20% 
371 
23. 
Rossiya
519,4 
6% 
28 
 
O‘zbekiston
 8,1 
 
17 
 
Jadval raqamlariga diqqat qiling. Tashqi qarz hajmi bo‘yicha mamlakatlar 
orasida birinchi o‘rinda 1,5 trillion dollardan ortiq qarzi bilan AQSH turibdi. 
O‘zbekistonnig tashqi qarzini boshqa mamlakatlar bilan taqqoslang. Jadval 
ma’lumotlaridan qanday xulosa chiqarish mumkin? Tashqi qarz deganda qanday 
qarzni tushunamiz? Mamlakat iqtisodiyoti uchun tashqi qarzning YAIMga 
nisbatan qay darajada bo‘lishi xavfsizlikni ta’minlaydi? Fikringizni bildiring.

Uyga vazifa 
Uyga vazifani quyidagi savollarga taqdimot, referat yoki mustaqil ish 
shaklida talabalar oldindan o‘qituvchi elektron pochtasiga jo‘natish kerak 
(taqdimot, referat yoki mustaqil ish yozish tartibi MTAEMda institut WEB-saytida 
joylashgan) 
 
Savollar: 
1. Xalqaro savdoning mazmuni, to‘zilishi va xususiyatlari. 
2. To‘lov balansi, uning to‘zilishi va taqchilligi. 
3. Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari va valyuta tizimlari. 
4. Transmilliy kompaniyalar(TMK)ning tashkil topish evolyusiyasi. 
5. Zamonaviy moliyaviy kapital faoliyatining xususiyatlari.
 
Adabiyotlar ro‘yxati 
1.
A.O‘lmasov, A.Vaxobov, Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: IQTISOD 
MOLIYA, 2014. – 456 bet. 
2.
T.Jo‘raev, D.Tojiboeva, Iqtisodiyot nazariyasi. O‘quv qo‘llanma. – T.: Fan va 
texnologiyalar, 2015. – 1,2 qism. 
3.
SHodmonov SH.SH., G‘ofurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: 
IQTISOD-MOLIYA, 2010. – 728 bet. 
4.
I.K.Stankovskaya, I.A.Strelets. Ekonomicheskaya teoriya. Uchebnik. 3-e izd., 
ispr. – M.: «Eksmo», 2012. – 448 str. 
5.
Samuelson Pol E., Nordxaus Vilyam D. Ekonomika. Uchebnik. 18-e izd.: Per 
s angl. – M.: OOO «I.D.Vilyams», 2010. – 1360 str.
6.
Makkonnel K.R., Bryu S.L. Ekonomiks: prinsipы, problemы i politika. 
Uchebnik. 17-izd. - M.: INFRA-M, 2010. – 916 str.