Iqtisodiy monopolizmga qarshi siyosat va raqobatni rivojlantrish

1.2-rasm. Iqtisodiyotning yirik tarmoqlari.

Bozor mexanizmi bajara olmaydigan ijtimoiy vazifalar ham mavjud. Bundan tashqari, bozor munosabatlari asosidagi ba’zi faoliyat natijalariga davlatning aralashuvi ehtiyoji tug‘iladi. Bunga davlatning bozor tizimida faol ishtirok etishi asos bo‘ladi. Davlat, eng avvalo, mamlakatning milliy manfaatlarini ifodalaydi va bozor mexanizmining samarali ishlashiga qulay sharoitlar hozirlaydi.

Bu, avvalambor, iqtisodiyotni makro darajada tartibga solishda, aholining ma’lum qismini ijtimoiy himoya qilish va ularga yordam ko‘rsatishda (ishsizlarga, tug‘ma nogironlarga), pensiya ta’minotida, mudofaani ta’minlashda, ekologik muammolarni hal etishda, ijtimoiy tartibni saqlashda, pul muomalasini tartibga solishda, iqtisodiy takror ishlab chiqarish sikliga ta’sir etishda, fundamental ilmni rivojlantirishda davlat aralashuviga zarurat tug‘iladi. Tashqi iqtisodiy aloqalarni dav­lat aralashuvisiz tartibga solib bo‘lmaydi. Bozor mexanizmi jamiyat manfaatlarini himoya etish, uzoq davrli ijtimoiy muammolarni va mamlakatlarning o‘zaro aloqalarida yuzaga keladigan muammolarni bartaraf eta olmaydi.
Davlat bozor mexanizmi bajara olmaydigan bir qator iqtisodiy vazifalarni bajaradi. Ular quyidagilardir:



1.3-rasm.Bozor mexanizmi bajara olmaydigan vazifalar.⁴

Yuqoridagilarning barchasi hozirgi zamon iqtisodiyotida bozor mexanizmi orqali iqtisodiyotni tartibga solish qanchalik zarur bo‘Isa, davlat mexanizmini shunchalar zarur ekanligini ko‘rsatadi. Eng muhimi, iqtisodiy jarayonlarni tartibga solishda har ikkala mexanizmlarni afzal jihatlarini birlashtirishdir. Bu esa iqtisodiyotni ratsional boshqarishdagi muhim vazifalardan biri hisoblanadi.

2-SAVOL
Iqtisodiyotga davlat aralashuvi va iqtisodiyotni davlat tomonidan boshqarishning zarurligi.

Iqtisodiyot o‘zini-o‘zi tartibga solish davrida bozor mexa­nizmi uzoq vaqt mobaynida iqtisodiyotni tartibga solishning yagona mexanizmi bo‘ldi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish zarurati va uni bozor bilan uyg‘unlashtirish biroz keyinroq yuzaga keldi.

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning rivojlanishini ikki yirik bosqichga bo'lish mumkin: