Iqtisodiy bilim asoslari

    O‘rtacha xarajat:   AC = TC : q    AC — o‘rtacha xarajat; q — mahsulot 

miqdori.

ishlab  chiqarish  uchun  sarflangan  o‘rtacha  xarajat  (inglizcha  —  average  cost) 

qiziqtiradi va u AC harflari bilan belgilanadi. Bu miqdorni ba’zida mahsulotning 

tannarxi deb ham atashadi.

O‘rtacha xarajat miqdori umumiy xarajat miqdorini jami ishlab chiqarilgan 

mahsulot miqdoriga bo‘lib topiladi:

    Umumiy xarajat:  TC = FC + VC    TC — umumiy xarajat; FC — doimiy 

xarajat; VC — o‘zgaruvchan xarajat.

O‘RTACHA  XARAJAT

Ko‘pchilik  hollarda,  ishlab  chiqaruvchini,  tadbirkorni  ma’lum  vaqt  davomida 

ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy miqdori emas, balki bir birlik mahsulotni 

Masalan, firma bir oy davomida 5000 dona mahsulot ishlab chiqarish uchun 

3500000 so‘m miqdorida umumiy xarajat qilishni rejalashtirgan bo‘lsin. Unda bir 

dona mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan o‘rtacha umumiy xarajat 700 

so‘mni tashkil qiladi. Bu ko‘rsatkich tadbirkorga, mazkur holatda mahsulotini 700 

so‘mdan kam bo‘lmagan narxda sotgan taqdirdagina foyda olib kelishi mumkinligini 

ko‘rsatib turadi. Ba’zi hollarda birlik mahsulotga sarflangan o‘rtacha xarajatni, 

ko‘proq  miqdorda  mahsulot  ishlab  chiqarish  hisobiga  kamaytirishning  imkoni 

topiladi. Lekin mahsulot ishlab chiqarish hajmi ma’lum miqdordan oshgandan 

so‘ng, har qancha ko‘p ishlab chiqarilmasin, o‘rtacha xarajat pasayish o‘rniga yana 

orta boradi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmining xuddi shu miqdori, firma uchun 

eng ma’qul ko‘rsatkich hisoblanadi.

1.  Firmaning asosiy va aylanma mablag‘larini ta’riflang.

2.  Firmaning ichki va tashqi moliyalashtirish manbalarini sanang.

3.  Nima  sababdan  amortizatsiya  jamg‘armasi  firmaning  ichki  moliyalashtirish 

manbayi hisoblanadi?

4.  Tashqi moliyaviy mablag‘ manbalaridan qanday vaziyatlarda foydalangan ma’qul?

5.  Firma  qanday  qimmatli  qog‘ozlarni  sotib,  o‘z  moliyaviy  mablag‘larini 

ko‘paytirishi mumkin?

6.  Biror resurs uchun sarflangan xarajat qanday xususiyatiga ko‘ra doimiy yoki 

o‘zgaruvchan deb ataladi?

7.  Novvoyxonaning o‘zgaruvchan va doimiy xarajatlarini sanang.

8.  Mehnat resurslariga sarflangan mablag‘ning: a) doimiy; b) o‘zgaruvchan xarajat 

bo‘lgan holatlarga misollar keltiring.

9.   O‘rtacha xarajat qanday hisoblanadi?