Iqtisodiy bilim asoslari

qo‘shimcha mablag‘lari.

2. Bankdan yoki boshqa firmalardan olingan qarz mablag‘lari.

3. Firmaning qimmatli qog‘ozlar chiqarib sotishdan tushgan pul tushumlari.

Tashqi moliyaviy manbalar ichki manbalardan shunisi bilan farqlanadiki, ularni, 

albatta, qaytarish kerak bo‘ladi.

DOIMIY  VA  O‘ZGARUVCHAN  XARAJATLAR 

Firmaning  ma’lum  davr  ichida  mahsulot  ishlab  chiqarish  uchun  sarflagan 

xarajatlari  umumiy  xarajatlar  deb  yuritiladi  va  TC  —  inglizcha  “total  costs” 

(umumiy  xarajat)  so‘zlarining  bosh  harflari  bilan  belgilanadi.  O‘z  navbatida, 

umumiy xarajatlar doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlardan tashkil topadi.

Ishlab chiqarish hajmiga bog‘liq bo‘lmagan xarajatlarga doimiy xarajatlar (inglizcha 

— fixed costs) deyiladi va FC harflari bilan belgilanadi. Doimiy xarajatlarga ijara 

haqi,  qarz  foizi,  sug‘urta  haqi,  amortizatsiya  ajratmasi,  ma’muriy  xarajatlar  kabi 

xarajatlar kiradi. Bu turdagi xarajatlarni, mahsulot ko‘p yoki kam miqdorda ishlab 

chiqarilishidan qat’iy nazar, hatto mahsulot ishlab chiqarilmagan taqdirda ham firma 

qoplashi zarur bo‘ladi.

O‘zgaruvchan xarajatlarga (inglizcha — variable costs) mahsulot ishlab chiqarish 

hajmiga bog‘liq bo‘lgan xarajatlar kiritiladi va VC harflari bilan belgilanadi. Bu 

turdagi  xarajatlarga  xomashyo,  ish  haqi,  yoqilg‘i,  energiya  manbalari,  turli  xil 

materiallarni sotib olish xarajatlari kiradi. Qancha ko‘p mahsulot ishlab chiqarilsa, 

bu xarajatlar miqdori ham shuncha ko‘p bo‘ladi. 

Yuqorida  ta’kidlaganimizdek,  doimiy  va  o‘zgaruvchan  xarajatlar  yig‘indisi 

umumiy xarajatlardan iborat bo‘ladi.