Iqtisodiy bilim asoslari

FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

Markaziy bank

Tijorat banklari

BANK

Bank:

— pul va qimmatbaho qog‘ozlarni muomalaga chiqaradi;

— aholi va firmalar mablag‘larini saqlab beradi;

— aholi va firmalarga ma’lum foiz evaziga qarz beradi; 

— turli qimmatbaho buyumlarni saqlab beradi; 

— boshqa davlatlar pullarini sotib oladi va sotadi;

— qimmatbaho qog‘ozlarni sotib oladi va sotadi;

— to‘lov va hisob-kitob ishlari bo‘yicha xizmat ko‘rsatadi. 

Bank o‘ziga xos umumiy jamg‘arma bo‘lib, aholi qo‘lida “ishlamay yotgan” 

pullarni “ishlashga” majbur qiladi. Jamg‘arilgan pullarni, pulga muhtoj bo‘lgan 

tadbirkorlarga ma’lum foiz evaziga qarzga beradi. Tadbirkorlar esa, o‘z navbatida, 

bu pullarni ishlab chiqarishga sarflab, iqtisodiy ne’mat yaratadi. Shu tariqa, bank 

iqtisodiyotning rivojiga hissa qo‘shadi.

BANK TIZIMI    

Odatda,  banklar  ikki  turga  bo‘linadi:  markaziy  bank  va  tijorat  banklari. 

Markaziy va tijorat banklari birgalikda mamlakatning ikki pog‘onali bank tizimini 

tashkil qiladi. Markaziy bank davlatga qarashli bo‘lishi ham, qarashli bo‘lmasligi 

ham mumkin. Markaziy bank davlatga qarashli bo‘lgan holatda, unga davlatning 

asosiy banki sifatida davlat ahamiyatiga ega huquq va vazifalar yuklatiladi. Markaziy 

bank quyidagi vazifalarni bajaradi:

— mamlakat milliy valutasini va qimmatli qog‘ozlarni muomalaga chiqaradi; 

— mamlakatda pul muomalasini tartibga solib, muomaladagi pul miqdorini 

nazorat qiladi;

— tijorat banklariga ma’lum foizda qarz beradi;

— chet el valutalarining milliy valutaga nisbatan kursini belgilaydi;

— tijorat banklari faoliyatini nazorat qiladi;

— mamlakatning pul va oltin zaxiralarini saqlaydi.

Shu bois, markaziy bank — “banklarning banki” hisoblanadi va u faqat tijorat 

banklariga xizmat ko‘rsatadi.

O‘zbekistonda Markaziy bank davlatga tegishlidir. 

Bank

 — tijorat tashkiloti bo‘lib, bank faoliyati deb hisoblanadigan quyidagi 

faoliyat turlari majmuini amalga oshiradigan yuridik shaxsdir:

— yuridik va jismoniy shaxslardan omonatlar qabul qilingan mablag‘lardan 

tavakkal qilib kredit berish yoki investitsiyalash uchun foydalanish;

— to‘lovlarni amalga oshirish.

O‘zbekiston Respublikasining “Banklar va bank 

faoliyati to‘g‘risida”gi qonunidan.

---