Iqtisodiy bilim asoslari

 Iqtisodiy huquq asoslari
Jismoniy shaxslarning soliqqa oid huquqbuzarliklar sodir etganligi 
uchun javobgarligi o‘n olti yoshdan boshlab vujudga keladi.
O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi, 107- modda
Soliqqa  oid  huquqbuzarlik  bir  necha  xil  oqibatlarga  olib  kelishi 
mumkin:
Soliqlarni va majburiy to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘lash har bir fuqaro va 
korxona uchun muqaddas burchdir. Intizomli soliq to‘lovchini davlat va 
jamiyat hurmat qiladi va har tomondan qo‘llab-quvvatlaydi. Lekin shunday 
jismoniy  va  yuridik  shaxslar  ham  bo‘ladi-ki,  ular  o‘z  majburiyatlariga 
mas’uliyatsizlik bilan yondoshadilar. Bu esa o‘z navbatida soliqqa tortish 
sohasidagi huquqbuzarliklarga olib keladi. Masalan, savdodagi tushumni 
yashirish  (kamaytirib  ko‘rsatish),  kirim  qilinmagan  to‘lovlarni  saqlash 
kabi huquqbuzarliklar bir nechta toifadagi huquqbuzarliklar deb qaralishi 
mumkin:
a)  soliq huquqbuzarligi sifatida;
b)  ma’muriy huquqbuzarlik sifatida;
d)  jinoyat sifatida;
e)  fuqaroviy-huquqiy xatti-harakat sifatida.
Bunda huquqbuzarlikning ko‘lami, birinchi marta yoki takroran amalga 
oshirilganligi, ehtiyotsizlik oqibatida yoki qasddan amalga oshirilganligi 
kabi holatlar inobatga olinadi.
Bu huquqbuzarliklar uchun jazo belgilanishi bilan bir paytda yashirilgan 
(kamaytirilgan) soliq miqdori ham, albatta undiriladi.
Ayrim hollarda huquqbuzar o‘z ixtiyori bilan zararlarni qoplaganida, 
u javobgarlikdan ozod qilinishi mumkin.
http:eduportal.uz

---

147
Buyuk  bobokalonimiz  Alisher  Navoiy  oddiy  odamlarga  soliq 
to‘lashdan bosh tortmaslikni maslahat bergan va bunday xatti-harakat 
“o‘z  sheriklariga  jafo  qilishlik  bilan  barobardir”,  degan.  Alisher 
Navoiyning soliq haqidagi, boj-hiroj to‘lash haqidagi fikrlari mustaqil 
davlatimiz  soliq  tizimi  haqidagi  bilimlarning  tarixiy  asoslarini  bilib 
olishga yordam berishi tabiiydir.
Amir  Temur  o‘z  iqtisodiy  qarashlarida  soliq  masalasiga  alohida 
ahamiyat  bergan.  Sohibqiron  o‘z  davrida  soliq  siyosatini  xalq 
manfaatidan  kelib  chiqqan  holda  amalga  oshirgan.  U  agar  aholi 
soliq  tizimi  orqali  kambag‘allashib  ketsa,  davlat  ham  oqibatda 
kambag‘allashib  boradi,  aholining  boy-badavlat  yashamog‘i  uchun 
adolatli soliq tizimi zarur, deb hisoblagan.
Tarixga nazar
1. Soliq to‘lovchilarning qanday huquqlari bor?
2. Bu huquqlar kim tomonidan va qanday kafolatlanadi?
3. Davlat  tomonidan  soliq  to‘lovchining  huquqlari  kafolatlanishining 
sababi nimada deb o‘ylaysiz?
4. Soliq to‘lovchining o‘z huquqlarini bilishi unga qanday vaziyatlarda 
asqotishi mumkin?
5. Soliq to‘lovchining majburiyatlarini sanab bering.
6. Soliq  to‘lovchining  majburiyatlarini  sidqidildan  bajarishidan  kimlar 
manfaatdor?
7. Soliq to‘lash bo‘yicha huquqbuzarliklar uchun qanday jazo choralari 
qo‘llanilishi mumkin?