Iqtisodiy bilim asoslari

Ishlab chiqaruvchilar
— tovar va xizmatlarni yaratadigan korxonalar.
Iste’molchilar 
—  yaratilgan  tovar  va  xizmatlarni  bevosita  iste’mol 
qiluvchi  yoki  ulardan  foydalanuvchilar.  Iste’molchilar,  asosan,  o‘z 
oilalari bilan hayot kechirganligi bois, ularni boshqacha uy xo‘jaliklari
deb ham atashadi.
Bozorda  davlat  (hukumat)  jamiyatning  boshqaruv  organi,  tabiiy 
resurslar egasi sifatida alohida o‘rin tutadi. Davlat bir tomondan tabiiy 
resurslarni,  davlat  idoralari  va  mahkamalarining  xizmatlarini,  turli  xil 
davlat korxonalarida ishlab chiqarilgan tovarlarni, davlat mulkini sotsa, 
ikkinchi tomondan davlat korxonalari ehtiyojlari uchun bozordan tovarlar, 
xizmatlar va ishchi kuchi sotib oladi. Davlat aholi va korxonalarga o‘z 
idoralari  va  mahkamalari  orqali  ko‘rsatgan  xizmatlari  evaziga  turli  xil 
majburiy  to‘lovlar,  soliqlar  ko‘rinishida  haq  undirib  oladi.  Masalan, 
bir qarashda aholiga bepul tibbiy xizmat ko‘rsatilayotgandek ko‘rinadi. 
Aslini olganda esa bu xizmat uchun har birimiz daromadimizdan chegirib 
qolinadigan soliq ko‘rinishida haq to‘laymiz.
Bozorning  har  uchala  ishtirokchisi  —  davlat,  ishlab  chiqaruvchilar 
va  iste’molchilar  bozor  orqali  bir-birlariga  pul  qarz  beradilar  hamda 
oladilar, bir-birlarining qimmatli qog‘ozlarini sotib oladilar va sotadilar. 
Shu tariqa, bozorning har uchala ishtirokchisi orasida oldi-sotdi jarayoni 
sodir bo‘lib, bozorni davriy ravishda harakatga keltirib turadi.
http:eduportal.uz

---

52
Kimlar  ishtirok  etmasin,  bozorning  asosiy  vazifasi  —  bu  sotuvchi 
bilan  xaridor  o‘rtasidagi  oldi-sotdi  munosabatlarini  tashkil  qilish 
bo‘lib  qolaveradi.  Ya’ni,  bozor  —  bu  pul  orqali  amalga  oshiriladigan 
tovar  va  xizmatlar  oldi-sotdi  bitimlarining  jamlanmasidir.  Iqtisodiy 
munosabatlarning bunday ko‘rinishidan bozordagi bitta bitim bo‘yicha 
tovar-pul  munosabatlarining  eng  sodda  formulasini  keltirib  chiqarish 
mumkin: