Iqtisod-moliya

dologik, psixologik, pedagogik, tibbiy va gigiyenik asoslarini 
yaratishni taqozo etadi”.
Har bir o‘quvchi “Salomatlik” tushunchasi; salomatlik 
omillari; salomatlikni saqlashda organizmning himoyalanishi; 

---

36
valeologiya fani, uning tamoyillari va metodlari to‘g‘risida 
bilimlarga ega bo‘lishi kerak.
“Turmush tarzi” va “Sog‘lom turmush tarzi” tushun-
chasining mohiyati.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, Inson huquq-
lari umumjahon Deklaratsiyasi, “Bola huquqlari to‘g‘risida”gi 
Konventsiya, O‘zbekiston Respublikasi Prezi denti LA. Karimov 
asarlari, nutq va ma’ruzalarida bayon qilingan sog‘lom turmush 
tarzini shakllantirishga oid fikrlar, O‘zbekiston Respublikasining 
“Ta’lim to‘g‘risida”gi qonimi, “Kadrlar tayyorlash bo‘yicha 
milliy dastur”, “Jismoniy tarbiva va sport to‘g‘risida”gi qonun, 
Sharq hamda Ovrapa olimlari va mutafakkirlarining sog‘lom 
turmush tarzini shakllantirishga oid fikr va qarashlari mohiyatida 
o‘z ifodasini topgan.
Har bir shaxsning turmush tarzi kun sayin ro‘y berayotgan 
voqea-hodisa va turli o‘zgarishlarning ta’siri ostida shakl-
lanmoqda. O‘zaro munosabatlarning o‘zgarayotgani o‘quvchilar 
ruhiyatiga ta’sir etmoqda. Natijada, ularda o‘z taqdiri, oilasi, 
jamoasi uchun zarur bo‘lgan aqliy, hissiy va erkiga oid xatti-
harakatlar tanlash mas’uliyatini oshirmoqda. Ular natijasida 
yuzaga keladigan ruhiy kasalliklarning oldini olish zarur. Buning 
uchun esa, eng avvalo, shaxsiy va ijtimoiy miqyosda sog‘lom 
turmushni tashkil etish talab etiladi va sog‘lom turmush tarzini 
shakllantirishning asosiy yo‘nalishlari hamda amalga oshirish 
yo‘llarini bilishi kerak.
Faol harakat bilan bog‘liq hayot kechirish, chiniqish, 
jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanish - sog‘lom 
turmush tarzining muhim omillari. Insonning sog‘lom turmush 
kechirishida faol harakat, ya’ni chiniqish asosiy o‘rinni 
egallaydi.
LP.Pavlov jismoniy harakatning inson salomatligiga ta’sirini, 
organizm tashqi muhit bilan chambarchas bog‘langanligini 
anglatuvchi ko‘rinish, deb ta’riflaydi. Bunday bog‘lanish va 

---

37
biologik a’zolar faoliyatini markaziy asab tizimi boshqarib 
turadi. Jismoniy mashg‘ulot u yoki bu muskullar guruhiga 
ta’sir qilmay, bir butun hisoblangan organizmga o‘z ta’sirini 
ko‘rsatadi. Ayniqsa, doimiy uzluksiz ravishda bajariladigan 
jismoniy hara kat kishi sog‘lig‘iga yaxshi ta’sir etadi. Modda 
aimashinuv yaxshilanadi, organizm to‘qimalari oziq moddalarni 
yaxshi o‘zlashtiradi, parchalangan moddalar esa organizmdan 
tezroq chiqarib tashlanadi. Yurak chiniqadi va yana chidamli 
bo‘ladi. Shu sababli faol jismoniy harakat kishilar tetik, ruhan 
yengil, quvvatga to‘lgan, kayfiyati yuqori, dili ravshan bo‘ladi.
Faol harakatning organizmga ko‘rsatadigan ta’sirini 
quyidagicha ifodalash mumkin:
-  yurak qon-tomir funksiyasi faollashadi;
-  nafas olish yaxshilanadi;
-  suyaklar mustahkamlanib, muskullar kuchli bo‘ladi, 
bo‘g‘inlarning harakatchanligi ortadi;
-  ovqatning yaxshi hazm bo‘lishi ta’minlanadi;
-  ayirish organlarining faoliyati yaxshilanadi;
- asab tizimi mustahkamlanadi. Bular esa markaziy пег/ 
tizimida bo‘ladigan qo‘zg‘alish hodisalarining muvozanatini 
bir me’yorda saqlashda katta ahamiyatga ega;
-  inson psixologiyasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
- qaddi-qomatning to‘g‘ri shakllanishiga yordam bcradi va 
hokazolar.