«iqtisod-moliya»

Умумий тақчиллик = бирламчи тақчиллик +фоиз тўловлари 
 
Бирламчи тақчиллик ёки ижобий қолдиқ фоиз тўловларидан таш-
қари, барча давлат харажатларидан давлат даромадларининг айрилга-
нига тенг. Бирламчи тақчиллик фоизсиз тақчиллик ҳам деб аталади.

---

132 
Бирламчи тақчиллик =фоизсиз харажатлар – умумий 
даромадлар 
 
Юқоридаги иккала кўрсаткич орасидаги фарқ давлатнинг 
бюджет бўйича қарзини акс эттиради. Агар қарз ёпилмаган бўлса, 
унда фоиз тўлаш лозим бўлади. Бирламчи актив қолдиққа нисбатан 
қарзлар бўйича фоиз тўловлари юқори бўлса, унда умумий бюджет 
тақчиллиги бўлади.
Шундай қилиб, бюджет тақчиллиги муаммоси наинки, пул 
муомаласининг мураккаб комлексли масалаларига балки, бюджет 
сиёсати, давлатнинг иқтисодиётга, шунингдек, ижтимоий соҳа жа-
раёнларига самарали таъсир этишига тўғридан-тўғри боғлиқ бўлади.
 
7.3.Бюджет тақчиллиги тўғрисидаги концепциялар
ва назариялар 
 
Ҳозирги даврда бюджетни тартибга солиш масаласи ҳар қан-
дай ҳукуматнинг олдида турувчи марказий муаммолардан бирига 
айланди. Давлат бюджети тақчиллигига тааллуқли концепциялар - 
тақчиллик ривожланиши билан боғлиқ асосий тамойил ва анъана-
лар, шунингдек, уларни тартибга солиш, молиялаштириш манбала-
ри билан таъминлаш орқали кўрилган чора-тадбирлардир. Жаҳонда
бу муаммони ҳал қилиш учун бир қанча концепциялар, ғоялар, 
ёндашувлар, механизмлар ишлаб чиқилган. 
Иқтисодчилар ҳозиргача бюджет тақчиллиги ҳолатига ижобий 
ёки салбий эканлиги тўғрисидаги баҳс ва мунозараларга дуч 
келмоқдалар. Бу муаммони ҳал қилиш бўйича жаҳонда бир-бирига 
зид бўлган бир қанча концепциялар мавжуд (9-чизма). 
Доимий ёки ҳар йили баланслаштириладиган бюджет ғоясига 
кўра, бюджет ҳар йили даромадлар ва харажатларнинг тенглиги 
асосида тузилиши шарт. Ҳар йили баланслаштирилган бюджет кон-
цепцияси бўйича бюджет тузишда унинг даромадлари ва харажат-
лари тенг бўлиши шарт эди. Лекин ҳар йили бюджетни баланслаш-
тириш иқтисодий танглик тебранишини кучайтиради. Давлат бюд-
жетни баланслаштириш мақсадида солиқ ставкаларини кўпайтиради, 
харажатларини камайтиради ёки иккала усулни бирга қўллайди.
Бюджетни баланслаштириш мақсадида ҳукумат биринчидан, 
солиқ ставкасини оширади, давлат харажатларини қисқартиради ва 
учинчидан иккаласини уйғунликда амалга оширади. 

---

133 
9-чизма