«iqtisod-moliya»

Markazga intiluvchan y o‘nalish — mazkur yo‘nalish ko‘p hollarda xodimlar diqqatini jalb qilsa-da, lekin, ancha kamroq

75

samara beradi. Markazga intiluvchan martaba deyilganda, asosiy o‘zakka, ya’ni tashkilot rahbarligiga intilish tushuniladi. Masalan, xodimni uning uchun maqbul bo‘lmagan uchrashuvlaga taklif etish, rasmiy yoki norasmiy kengashlarga chaqirish, uning norasmiy axborot manbaiga yo‘l topishi, unga ishonch ohangida murojaat qilish, rahbariyatning ayrim muhim topshiriqlarini bajarishi.
Martabani rejalashtirish va amalga oshirishning asosiy vazifasi kasbiy va tashkilot ichidagi martabalarning o‘zaro ta’sirini ta’minlashdir. Bu ta’sir bir qator vazifalarni hal qilishni nazarda tutadi, chunonchi:
— tashkilot maqsadlari bilan ayrim xodim maqsadlarining o‘zaro bog‘liqligiga erishish;
— martabani rejalashtirishning muayyan xodimga qaratilishini ta’minlash, bundan maqsad o‘ziga xos ehtiyojlari va vazifalarini hisobga olishdir;
— martabani boshqarish jarayonining oshkoraligini ta’minlash;
— «martabaning boshi berk ko‘chalari»ga barham berish, amalda ularda xodimning rivojlanishi uchun imkoniyat yo‘q bo‘ladi;
— martabani rejalashtirish jarayoni sifatini oshirish;

— muayyan xizmat sohasida o‘sishning ko‘rgazmali va idrok etiladigan mezonlarini shakllantirish;

— personalning martabaga bo‘lgan layoqatini o‘rganish;

— noreal umidlarni qisqartirish maqsadida xodimlarning martabaga intilishiga asosli baho berishni ta’minlash;

— xizmat sohasida o‘sish yo‘llarini aniqlash. Bu yo‘llardan foydalanish zarur vaqt va o‘rinda xodimlarga bo‘lgan miqdor va sifat ehtiyojlarni qondiradi.

Xizmat martabasini nazorat qilish turlaridan biri ixtisoslashmagan martaba hisoblanadi. Masalan, yaponlar shunday fikrga qat’iy amal qilishadi, ya’ni rahbar-xodim

76

avvalo mutaxassis bo‘lishi kompaniyaning har qanday sohasida ishlashga qodir bo‘lishi, faqat birorta vazifani bajarish bilan cheklanib qolmasligi lozim. Inson xizmat pog‘onasidan ko‘tarilib borib, kompaniyaga turli tomonlama nazar tashlash imkoniyatiga ega bo‘lishi, bitta lavozimda uch yildan ortiq ishlab qolmasligi lozim. Agar sotish bo‘limining rahbari ta’minot bo‘limining o‘rni bilan almashsa, bu normal hol deb hisoblashadi. Yaponiyada aksariyat rahbarlar o‘z faoliyatlarining ilk bosqichida kasaba uyushmalarida ishlaganligi, bunday siyosat natijasida yapon rahbari bir qadar maxsus bilimga ega bo‘lgan holda (bu bilim 5 yildan keyin o‘z kuchini yo‘qotadi) tashkilot to‘g‘risida yaxlit bir tasavvurga ega bo‘ladi, buning ustiga shaxsiy tajribasini orttiradi.