Iqtisod-moliya

Sayohatlar va xalq milliy o‘yinlarining ijtimoiy- tarbiyaviy ahamiyati

Sayohat (turizm) mazmuni, shakl va maqsadlari bilan ijtimoiy- tarbiyaviy xususiyatlarga ega bo‘lgan pedagogik jarayon sifatida jismoniy tarbiyaning muhim omili hisoblanadi.

Sayohatlar o‘z ichiga sayr (ekskursiya), sarguzashtlar va turli tomoshalarni qamrab oladi. Ularning maqsadi o‘lkani, tarixni, madani- yatni, ijtimoiy muhit sharoitlarini o‘rganish, tomosha qilishdan iboratdir. Ularning orasida piyoda yurish, toqqa chiqish, qoyalarni zabt etish, no- ma’lum joylarni chamalab va kompas orqali topish muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, ularning barchasida jismoniy chiniqish, maxsus jismoniy tayyorgarliklar talab etiladi. Bu esa sayohatlarning ijtimoiy- tarbiyaviy xususiyatlari hamda mazmunini tashkil etadi. Piyoda yurish sayohatlarining ijtimoiy-tarbiyaviy mohiyatlarini e’tiborga olgan holda bolalar texnik stantsiyasi, tabiatni o‘rganish markazi, sayohat klublari mavjud. Shuningdek, “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus testlari tarki- bida piyoda yurish sayr-sayohatlar ham o‘z o‘rniga ega.

O‘zbekiston mustaqil bo‘lgach turizm yangi yo‘nalishga qadam qo‘ydi. Ya’ni “O‘zbekturizm” turistik kompaniyasi tashkil etilib, uning zimmasiga xalqaro turizmni rivojlantirish yuklatildi. Toshkent, Samar- qand, Buxoro, Xiva, Termiz, Shahrisabz kabi shaharlarda sayr-sayohat- larni uyushtirish xalqaro andozalarga moslashtirildi. O‘quvchi-yoshlar va talabalarning ommaviy ravishda piyoda yurish sayohatlarini qayta tiklash muammolarini yaqin yillar ichida hal qilish lozim.

O‘zbekistonda milliy o‘yinlarning kelib chiqish tarixi uzoq o‘t- mishdagi ajdodlarimizning ijtimoiy turmush sharoiti va madaniyati bilan bog‘liq. Bu haqda “Avesto” (uch ming yil avval), “Alpomish” (ming yildan ortiqroq avvalgi davr), “Go‘ro‘g‘li”, “To‘maris afsonasi”, “Qirq qiz”, “Tohir va Zuhra” kabi tarixiy manba’lar, xalq og‘zaki ijodining durdonalari guvohlik beradi.

Ajdodlarimizning ijtimoiy-mehnat va madaniy turmush sharoitlarida kurashlar, ot o‘yinlari, dorbozlik, yuk (tosh) ko‘tarish, piyoda poyga, kabi yuzlab xil o‘yinlardan maqsadi foydalanishgan. Bunday voqeliklar, madaniy tadbirlar haqida ko‘plab taniqli olimlarning ilmiy-tadqiqotlari diqqatga sazo- vordir. Barcha xalq milliy o‘yinlarining mazmunlari va ijtimoiy-tarbiyaviy xususiyatlari yoshlarni mehnatsevarlik, jangovarlik va jismonan barkamol bo‘lishga qaratilganligi bilan, ular hozirgi zamon sport turlaridan qolish- maydi. Shu sababdan o‘zbek kurashlari (milliy kurash, belbog‘li kurash, qo‘l janggi) va ot o‘yinlari (poyga, sakrash, uloq va h.k) Osiyo hamda jahon sporti darajasiga chiqib oldi. Bunday imkoniyatlarga etishishda mustaqillik- ning sharofati, Prezidentimiz va hukumatimizning say’-harakatlari hamda bevosita g‘amxo‘rligi muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Yurtimizda milliy qadriyatlarni qayta tiklash, aholining ma’naviy va ma’rifiy madaniyatini yanada yuksaltirish borasida o‘tkazilayotgan “Navro‘z”, “Mustaqillik kuni”, “Hosil bayrami”, “Kasb-mehnat bayra- mi” va boshqa turli an’anaviy-madaniy tadbirlarda xalq milliy o‘yinlari- dan keng foydalanilmoqda.

Yoshlarda milliy g‘urur va iftixor tuyg‘ularini shakllantirish, ularni yanada takomillashtirish yo‘lida olib borilayotgan ulug‘vor tadbirlar tarkibida xalq milliy o‘yinlari bo‘yicha "Alpomish o‘yinlari", "To‘maris o‘yinlari", Respublika sport festivallari (1998-2002) hamda “Mahalla polvonlari” shaklidagi sport musobaqalari e’tiborga molik.

“O‘zbek kurashi” bo‘yicha jahon chempionatlari (1999 - Toshkent, 2000 - Antaliya, 2001 - – Vengriya, 2002 - Armaniston) va Osiyo birin- chiliklari (2002 - Hindiston) o‘tkazilishi O‘zbekistonning buyuk istiqlol

yo‘lidan borayotganligidan dalolatdir. Bu esa o‘zbek xalqining milliy madaniyati yuksalishini namoyish etuvchi eng ustuvor tadbirdir.

Milliy sport, sportga xos o‘yinlar hamda harakatli o‘yinlarning mazmu- nida jismoniy sifatlar, insoniy fazilat (guruh yoki jamoa uchun kurashish) mujassamlanganligi bilan ularning ijtimoiy-madaniy va tarbiyaviy xususi- yatlari jamiyatimiz hamda davlat tizimida muhim ahamiyatga ega kasb. Xalq milliy o‘yinlarining jismoniy sifatlarini o‘stirish, Vatan himoyasidagi o‘ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olingan holda ularning eng sevimli turlari o‘quv yurtlarining “Jismoniy tarbiya” dasturiga (1999) kiritilgan. Xalq milliy o‘yinlarining yana bir ijtimoiy-madaniy xususiyatlari hamda ularning mohiyatlari xalq orasida juda e’zozlanib kelinadi. Ularni qishloq- lardagi to‘ylarda kurash, ko‘pkari, poyga va boshqa ko‘p o‘yinlarning qo‘l- lanilishi timsolida ko‘rish mumkin. Shunga asosan xalq milliy o‘yinlaridan ba’zi birlariga atroflicha baho berish va ularning ijtimoiy-madaniy turmush sharoitimizda tutgan o‘rnini o‘quvchi-yoshlarga eslatish lozim.