Iqtisod 9 sinflar Mavzu: Tadbirkorlik

Iqtisod 9 - sinflar

Mavzu: inflatsiya oqibatlari.

Sana

Ta’limiy maqsadi: O’quvchilarni inflatsiya va uning turlari haqidagi ko’nikmalarini hosil qilish.

Tarbiyaviy maqsadi: O’quvchilarni kasbga bo’lgan malaka va ko’nikmalarini shkillantirish.

Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarni mustaqil fikirlash qobilyarlarini oshirish.

DTS talablari asosida ta’lim va tarbiya berish

Darsning uslibi: Tushuntirish, savol –javob, mustaqil ishlash.

Darsning jixozi: Darslik, doska, ko’rgazmali va tarqatma materilallar.

Darsning borishi: yangi mavzuni bayoni

1.Diagrammadan mamlakatimizda 2002-yildagi inflatsiya darajasini aniqlang.

2.Bu davrda yuqorida tasvirlangan fuqarolarning har biriga inflatsiya qanday ta'sir qilgan? 2009-yilda-chi? 3.Ulardan qaysi biri inflatsiyadan eng ko'p ziyon ko'rgan? 4.Ulardan qaysi birining tutgan yo'lini to'g'ri deb o'ylaysiz?

5.Umuman olganda, yuqori darajadagi inflatsiya sharoitida qanday yo'l tutgan ma'qul? O'z tavsiyalaringiz ro'yxatini tuzing va sharhlang.6.Respublikamizda so'nggi yillarda kuzatilgan inflatsiya darajalarini sharhlang.
INFLATSIYA DARAJALARI Inflatsiya darajasi ma'lum davrdagi narx-navo oshishining foizlardagi miqdori bilan O'lchanadi. Yillik inflatsiya darajasi 20% ga teng, degan jumla yil davomida iste'mol tovarlari o'rtacha 20% ga oshganligini bildiradi. Yuqori darajali inflatsiya iqtisodiyot uchun juda noxush hodisa bo'lib, u mamlakatning barcha fuqarolariga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Bu davrda davlat budjetidan maosh oluvchi Kizmatchilar, o'qituvchilar, shifokorlar, harbiylar, nafaqa oluvchilar, shuningdek, mablagiarini jamg'arayotgan fuqarolar ko'proq zarar ko'radi. Chunki, yillar davomida ular yiqqan pul mablag'iari tezda qadrsizlanib qoladi. Shu bois, odamlar banklardan omonatlarini olib, do'kondan tovarlar sotib ola boshlashadi. Natijada, tovar tanqisligi vujudga kelishi mumkin. Inflatsiya darajasini hisobga olmasdan, pulini birovga qarzga bergan kishilar ham inflatsiyadan ziyon ko'rishadi.

Giperinflatsiya davrida narxlar yiliga 50 baravardan ham ko'pga oshadi. Bu ishlab chiqarish korxonalari faoliyatiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Ishlab chiqarish sur'atlari pasayadi. Tuzilgan bitimlar o'z kuchini yo'qotadi, chunki, shartnomadagi narxlar xomashyo yetkazib bcruvchi tomonni qanoatlantirmaydi.

Omonatchilarning o'z pul mablag'larini banklardan shoshilinch talab qilishi va olishi natijasida, banklar bankrotga uchray boshlaydi. Pul mablag'iari bor banklar ham qarzga pul berishdan cho'chib qoladi. Bunday inflatsiya paytida ishlab chiqarilgan tovarni sotish ham befoyda bo'lib qoladi. Chunki xomashyo va resurslar narxining kun sayin oshishi tufayli, tovarni sotishdan tushgan pulga yana shuncha tovar ishlab chiqarish amri mahol bo'lib qoladi.

Tadbirkorlar ishlab chiqarish bilan shug'ullanmay qo'yishadi. Ko'plab ishlab chiqarish korxonalari yopiladi. Ishsizlar ko'payadi. Tadbirkorlar faqat qisqa muddatli savdo-sotiq bilan shug'ullanadigan bo'lib qoladi. Chunki bu paytda, pulni qadrsizlanib ulgurmasdan sarllash kerak bo'ladi. Giperinflatsiya davrida davlatning bir maromda kechayotgan iqtisodiy siyosati izdan chiqadi. Davlat budjetining kamomadi keskin oshib ketadi. Davlat o'z zimmasidagi ijtimoiy vazifalarni bajarishga mablag' topa olmay qoladi. Mamlakatda ham iqtisodiy, ham ijtimoiy tanglik vujudga keladi. Giperinflatsiya natijasida mamlakat iqtisodiyotining barcha sohalari zarar ko'radi. 1990-yillar boshida sobiq ittifoq respublikalarining hammasini inflatsion tanglik qamrab olgan edi.

Bilasizmi? Birinchi jahon urushidan keyin, 1923-yili Germaniyada narxlar 1,3 trillion marta oshib, giperinflatsiya kuzatilgan. 1985-yili Boliviyada inflatsiya darajasi 8000 % ga yetgan. 1993-yili Braziliyada inflatsiya darajasi 2148 % ni tashkil qilgan. 1990-yillar boshida esa sobiq ittifoq respublikalarining barchasida inflatsiya darajasi yuqori bo'lgan.
INFLATSIYAGA QARSHI CHORALAR Inflatsiyaning oldini olishga qaratilgan choralarni faqat davlat amalga oshirishi mumkin. Shu bois, bu vazifa davlatning asosiy iqtisodiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Davlatning inflatsiyaga qarshi qaratilgan chora-tadbirlariga quyidagilar kiradi: 1. Muomaladagi ortiqcha pul massasini kamaytirish. Bu holatda, davlat tomonidan pul massasini kamaytirish va uning aylanish tezligini oshirish chora-tadbirlari ko'riladi. Muomaladagi pul massasi uning aylanish tezligiga va ishlab chiqarilayotgan tovar va xizmatlar qiymatiga asta-sekin moslashtirib boriladi. Aholini ishontirish yordamida ularning mablag'larini banklarga qo'yishga yoki davlat obligatsiyalarini sotib olishga undaladi. Bankdagi aholi omonatlari ma'lum muddatga "muzlatiladi". Pul massasining kamayishi tovar va xizmatlarga bo'lgan talabni kamayishiga, bu esa o'z navbatida, narxlarning o'sishdan to'xtab, pasayishiga olib keladi.

2. Ishlab chiqarishni rag'batlantirish. Davlat pul massasini kamaytirish bilan birga, tovar ishlab chiqarish hajmini oshirish maqsadida ishlab chiqarish korxonalarining faoliyatini qo'llab-quvvatlaydi. Ularga imtiyozli kreditlar beradi, soliq imtiyozlarini joriy qiladi. Natijada, tovar va xizmatlar ishlab chiqarish hajmi oshib, muomaladagi ortiqcha pullar tovar bilan ta'minlanadi. Tovarlar taklifining oshishi, narxning pasayishiga olib keladi.

1 Bu haqda o'ylab ko'ring! XV asr buyuk geografik kashfiyotlar asri bo'lib. Ispaniya davlatining xazinasi Amerika qit'asidan olib kelingan oltin va kumushga to'lib bordi. Shunday bo'lsa-da, Ispaniyada bir necha asrlardan beri o'zgarmasdan kelayotgan narxlar keskin osha boshladi. Ispaniyada ishlab chiqarilgan tovarlar narxining oshib ketishi, ularning Yevropa bozorlaridan quvilishiga olib keldi. Natijada, Ispaniya iqtisodiyoti tanazzulga yuz tutib, bir muddat Yevropaning qoloq davlatlaridan biriga aylandi.