Standard & Poor's ( S&P , to'liq nomi - Standard & Poor's Financial Services LLC) Amerikaning S&P Global korporatsiyasining filiali bo'lib, moliyaviy bozorlarni tahliliy tadqiqotlar bilan shug'ullanadi . Kompaniya uchta nufuzli xalqaro reyting agentligiga kiradi , u asosan Amerikaning S&P 500 fond indeksining yaratuvchisi va muharriri sifatida tanilgan . 2016 yil 28 apreldan boshlab u S&P Global Ratings deb nomlandi . Moody va Fitch Reytings bilan birga Standard & Poor ning, "biridir katta uch " xalqaro reyting agentliklari. 2014 yil yanvar oyidan boshlab Standard & Poor's Financial Services MChJ prezidenti - bu tayinlanishidan oldin Amerikaning Citigroup bank guruhining Qimmatli qog'ozlarni boshqarish va investitsiya fondlari xizmatiga rahbarlik qilgan Neeraj Sahai.
Xalqaro reyting agentligi sifatida Standard & Poor's ham emitentlarga , ham shaxsiy qarz majburiyatlariga qisqa va uzoq muddatli kredit reytinglarini beradi
Uzoq muddatli reytinglar emitentning qarz majburiyatlarini o'z vaqtida bajarish imkoniyatini baholaydi. Kompaniya tomonidan berilgan reytinglar juda ishonchli emitentlarga berilgan AAA reytingidan tortib, defolt qilingan emitentga berilgan D darajasiga qadar bo'lgan harflar bilan belgilanadi .
AAA - emitent qarz majburiyatlari va qarzlar bo'yicha foizlarni to'lashning juda yuqori qobiliyatiga ega.
AA - emitent qarz majburiyatlari va qarzlarning o'zi bo'yicha foizlarni to'lash qobiliyatiga ega.
A - emitentning foizlar va qarzlarni to'lash qobiliyati yuqori baholanadi, ammo iqtisodiy vaziyatga bog'liq.
BBB - emitentning to'lov qobiliyati qoniqarli hisoblanadi.
BB - emitent to'lov qobiliyatiga ega, ammo noqulay iqtisodiy sharoitlar to'lov qobiliyatiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
B - emitent to'lov qobiliyatiga ega, ammo noqulay iqtisodiy sharoitlar uning qarzni to'lash qobiliyati va xohishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
CCC - emitent qarz majburiyatlarini to'lashda qiyinchiliklarni boshdan kechirmoqda va uning imkoniyatlari qulay iqtisodiy sharoitlarga bog'liq.
CC - emitent qarz majburiyatlari bo'yicha to'lovlarni amalga oshirishda jiddiy qiyinchiliklarga duch kelmoqda.
C - emitent qarz majburiyatlari bo'yicha to'lovlarni amalga oshirishda jiddiy qiyinchiliklarni boshdan kechirmoqda, bankrotlik to'g'risidagi ish qo'zg'atilgan bo'lishi mumkin , ammo qarz majburiyatlari bo'yicha to'lovlar hali ham amalga oshirilmoqda.
SD - emitent ba'zi majburiyatlarni to'lashdan bosh tortdi.
D - defolt e'lon qilindi va S&P kompaniyasi emitent majburiyatlarning katta qismi yoki barchasi bo'yicha to'lashdan bosh tortishiga ishonadi.
NR - reyting berilmagan.
AA dan CCC gacha bo'lgan reytinglar oraliq baholash uchun plyus va minus belgilar bilan to'ldirilishi mumkin (masalan, BBB +, BBB va BBB-).
S&P reytingni tayinlash bilan bir qatorda, keyingi ikki-uch yil ichida reyting o'zgarishi prognozini ham ko'rsatadi:
Ijobiy nuqtai nazar - reytingning o'sishi mumkin.
Salbiy nuqtai nazar - reyting pasaytirilishi mumkin.
Barqaror istiqbol - reyting o'zgarishsiz qolishi mumkin.
Prognozni ishlab chiqish - reytingning ko'tarilishi ham, pasayishi ham mumkin.
Qisqa muddatli reytinglar qisqa muddatli qarz majburiyatlarini o'z vaqtida qaytarish ehtimolini baholaydi. Qisqa muddatli qarzdorlik uchun Standard & Poor's tomonidan berilgan kredit reytinglari alfanumerik: eng yuqori A-1 darajadan eng past darajagacha D. A-1 toifasidan yanada ishonchli majburiyatlarni plyus belgisi bilan belgilash mumkin. B toifasidagi baholar ham raqam bilan yaxshilanishi mumkin (B-1, B-2, B-3).
A-1 - emitentning ushbu qarz majburiyatini to'lash qobiliyati juda yuqori.
A-2 - emitent ushbu qarzni to'lash qobiliyatiga ega, ammo bu imkoniyatlar noqulay iqtisodiy sharoitlarga nisbatan sezgirroqdir.
A-3 - noqulay iqtisodiy sharoitlar emitentning ushbu qarzni to'lash qobiliyatini susaytirishi mumkin.
B - qarz spekulyativ xarakterga ega. Emitent uni to'lash imkoniyatiga ega, ammo bu imkoniyat noqulay iqtisodiy sharoitlarga juda sezgir.
C - emitentning ushbu qarz majburiyatini to'lash imkoniyati cheklangan va qulay iqtisodiy sharoitlarning mavjudligiga bog'liq.
D - bu qisqa muddatli qarz majburiy ravishda bajarilmagan.
Xalqaro kredit reytingi shkalasi bilan bir qatorda Standard & Poor's bir qator milliy miqyoslarni, shu jumladan rus tilini ham qo'llab-quvvatlaydi. Milliy tarozilar milliy moliya bozorlari ishtirokchilarining ehtiyojlarini qondirish uchun mo'ljallangan. Milliy miqyosda emitentlarning reytingi va qarzdorlik reytingi milliy bozorda mavjud bo'lgan emitentlar va qarz vositalarining nisbiy ishonchliligini baholashni aks ettiradi. Milliy miqyosda emitentlarning kreditga layoqatliligini farqlash uchun ko'proq imkoniyatlar mavjud, chunki u ba'zi suveren xatarlarni, xususan, davlatdan tashqarida pul o'tkazish xavfini va ushbu bozorda barcha emitentlar uchun bir xil xarakterli bo'lgan boshqa muntazam xatarlarni istisno qiladi.
Milliy miqyosdagi reytinglar milliy xususiyatlarni aks ettirganligi sababli, turli milliy miqyosdagi reytinglarni taqqoslash mantiqsiz. Xuddi shunday, milliy miqyosdagi va xalqaro miqyosdagi reytinglarni taqqoslash mumkin emas.
Rossiya Federatsiyasi uchun Standard & Poor's kredit reytingi shkalasida "ru" prefiksi bilan an'anaviy Standard & Poor's belgilaridan foydalaniladi.
BICRA indikatori (bank sohasi mamlakatlari xavfini baholash) boshqa mamlakatlarning bank tizimlari bilan solishtirganda ma'lum bir mamlakat bank tizimining kuchli va zaif tomonlarini aks ettiradi. BICRA gradatsiyasidan foydalangan holda, mamlakatdagi xatarlarga duchor bo'lish nuqtai nazaridan bank tizimlari 10 guruhga bo'linadi, eng kuchli mamlakatlar 1 guruhga, kuchsizlar esa 10 guruhga to'g'ri keladi.
Reyting GAMMA (inglizcha boshqaruv, hisobdorlik, boshqaruv metrikalari va tahlil ( korporativ boshqaruv , hisobdorlik, boshqaruv va tahlil) so'zlaridan hosil bo'lgan qisqartma - bu rivojlanayotgan bozorlarda kompaniyalar aktsiyalarini sotib olish bilan bog'liq moliyaviy bo'lmagan xatarlarni baholash va ushbu kompaniyalar aktsiyalariga sarmoya kiritadigan investorlar uchun mo'ljallangan.
1998 yilda Standard & Poor's korporativ boshqaruv amaliyotini baholash mezonlari va metodologiyasini ishlab chiqa boshladi , 2000 yildan esa kompaniyalar va banklarda korporativ boshqaruv tizimini mustaqil interaktiv tahlilini o'tkazdi. Tahliliy mahsulotlar Korporativ boshqaruvni baholash xizmati rahbarlarga, investorlarga va boshqa manfaatdor tomonlarga korporativ boshqaruv amaliyotini baholashda, biznes va investitsiyalar bo'yicha to'g'ri qarorlarni qabul qilishga yordam beradi
2007 yilda korporativ boshqaruvni tahlil qilish metodologiyasi sezilarli darajada qayta ko'rib chiqildi. Uning maqsadi mahsulotni investitsiya risklarini baholashga yo'naltirish, shuningdek korporativ boshqaruvni baholash bo'yicha to'plangan tajriba orqali mezonlarni boyitish edi. GAMMA reytingini berish jarayonida ularning ehtimoli va kompaniya qiymatiga ta'sir darajasi bilan farq qiluvchi bir qator xatarlar tahlil qilinadi. Ushbu tahlil natijasi - bu kümülatif qiymat yo'qotish yoki samarasiz korporativ boshqaruv natijasida qiymat yaratish uchun o'tkazib yuborilgan imkoniyatlar to'g'risida xulosa. Jahon moliya bozoridagi so'nggi voqealar xatarlarni boshqarish bo'yicha aniq strategiya va tizimga ega bo'lgan kompaniyalarning muhimligini ko'rsatdi. GAMMA reyting metodologiyasiboshqaruvning ushbu sohalariga oid ikkita muhim elementni o'z ichiga oladi, chunki ular investorlar uchun katta qiziqish uyg'otadi. Bundan tashqari, ushbu elementlarning tahlilga kiritilishi emitent kompaniyalarda risklarni vakolatli boshqarish madaniyatini shakllantirishga yordam beradi va biznesni boshqarishda uzoq muddatli, strategik yondashuv muhimligini ta'kidlaydi.
GAMMA reyting shkalasi
GAMMA reytingi GAMMA-1 (eng past ball) dan GAMMA-10 (eng yuqori ball) gacha bo'lgan o'lchov bo'yicha belgilanadi.
GAMMA-10 yoki 9 - Standard & Poor's juda kuchli korporativ boshqaruv jarayonlari va amaliyotiga ega deb hisoblagan kompaniyaga tayinlangan. Ushbu darajadagi GAMMA reytingini olgan kompaniyalar korporativ boshqaruvning ba'zi asosiy yo'nalishlarida kichik kamchiliklarga ega.
GAMMA-8 yoki 7 - Standard & Poor's kuchli korporativ boshqaruv jarayonlari va amaliyotiga ega deb hisoblagan kompaniyaga tayinlangan. Ushbu darajadagi GAMMA reytingini olgan kompaniyalar korporativ boshqaruvning ayrim muhim yo'nalishlarida ba'zi kamchiliklarga ega.
GAMMA-6 yoki 5 - Standard & Poor's o'rtacha korporativ boshqaruv jarayonlari va amaliyotiga ega deb hisoblagan kompaniyaga tayinlangan. Ushbu darajadagi GAMMA reytingini olgan kompaniyalar korporativ boshqaruvning ba'zi asosiy yo'nalishlarida kamchiliklardan aziyat chekmoqda.
GAMMA-4 yoki 3 - Standard & Poor's zaif korporativ boshqaruv jarayonlari va amaliyotiga ega deb hisoblagan kompaniyaga tayinlangan. Ushbu darajadagi GAMMA reytingini olgan kompaniyalar korporativ boshqaruvning bir qator muhim yo'nalishlarida sezilarli kamchiliklarga ega.
GAMMA-2 yoki 1 - Standard & Poor's korporativ boshqaruv jarayoni va amaliyoti juda zaif deb hisoblagan kompaniyaga tayinlangan. Ushbu darajadagi GAMMA tomonidan baholangan kompaniyalar korporativ boshqaruvning aksariyat asosiy yo'nalishlarida sezilarli kamchiliklarga ega.
GAMMA metodologiyasi bo'yicha korporativ boshqaruvni baholash bo'yicha xizmatlar ko'rsatish 2011 yil iyun oyida Standard & Poor's tashabbusi bilan to'xtatilgan edi. Shu bilan birga, Standard & Poor's korporativ boshqaruvni kredit tahlili doirasida baholashni davom ettirmoqda.
Shaffoflik tadqiqotlari Standard & Poor's korporativ boshqaruvni baholash xizmatining tahliliy loyihasidir. Tadqiqot Rossiya kompaniyalari tomonidan muhim korporativ ma'lumotlarni oshkor qilish darajasini baholashga bag'ishlangan va odatda eng likvid aktsiyalarga ega bo'lgan yirik kompaniyalarni qamrab oladi. Tahlil "ratsional xalqaro investor" istagan maksimal darajaga nisbatan amalga oshiriladi.
Standard & Poor's kredit reytinglarining xalqaro miqyosi global (xalqaro) moliyaviy bozorlar ishtirokchilarining ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi. Ushbu miqyosdagi reytinglar emitentlarning ishonchliligi va turli davlatlarning majburiyatlarini taqqoslashga imkon beradi.
Yaqinda “Standard & Poor’s” xalqaro reyting agentligi O‘zbekiston bank tizimining sohaviy va mamlakat tavakkalchiliklarini baholash masalalariga bag‘ishlangan navbatdagi hisobotini e’lon qildi. Unda O‘zbekiston bank tizimining reytingini aniqlovchi asosiy omillar, iqtisodiy hamda sohaviy yechimlar, ularning yo‘nalishi, boshqa mamlakatlar bilan qiyosiy taqqoslamalari, hukumatning bank tizimini qo‘llab-quvvatlashi va boshqa masalalar inobatga olingan.
Agentlik ekspertlarining fikricha, O‘zbekistonning iqtisodiy o‘sish istiqbollari yuzaga kelayotgan budjet profitsiti va joriy operatsiyalar hisobvarag‘i ijobiyligi, tijorat banklarining mijozlarning depozit hamda rivojlanishga qaratilgan moliya-viy mablag‘laridan tarkib topgan resurs bazasi, davlat tomonidan o‘rnatilgan nazorat asosiy ijobiy omillardir.
Shu bilan birga, mutaxassislar respublika Markaziy banki tomonidan bank tizimi kapitallashuvini oshirish va kredit operatsiyalarini nazorat qilish borasida o‘rnatilgan qat’iy intizom ijobiy ahamiyatga ega bo‘layotganini qayd etishgan.
Agentlik bahosiga ko‘ra, kreditlashning yuqori sur’atlari muayyan murakkabliklarni keltirib chiqarishi mumkin, biroq tahlilchilar “ular iqtisodiy o‘sish sur’atlariga nominal qiymatda mos keladi va iqtisodiyotda “baho pufaklari”ning paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydi”, deb hisoblaydi.
Ekspertlar, shuningdek, korporativ kreditlar portfeliga bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy o‘sish va yechimlarning prognoz qilinayotgan yuqori sur’atlarini e’tiborga olib, kredit portfelidagi muammoli kreditlar yaqin 12 — 18 oy ichida 1,5 foizdan oshmasligini ta’kidlashgan.
“Standard & Poor’s” bank tizimida to‘plangan moliyaviy mablag‘larni baholar ekan, kreditlarning salmoqli qismi mijozlar depozitlari hisobidan moliyalashtirilayotgani va chetdan jalb etilgan mablag‘lar atigi 14 foizni tashkil etayotganini e’tiborga olgan.
Bundan tashqari, ekspertlar O‘zbekiston bank tizimining sohaviy tavakkalchiligini “barqaror” deb baholadi. Mamlakatimiz banklarining barqaror mavqei moliya muassasalariga bo‘lgan ishonch hamda korporativ depozit va aholining bo‘sh pul mablag‘larini jalb qilishning mustahkam asosi bo‘lib qolmoqda. Natijada tijorat banklarida so‘nggi besh yilda jami depozitlar hajmi 3,5 barobar, oxirgi bir yil ichida esa 25,2 foiz oshdi.
“Fitch Ratings” xalqaro reyting agentligi O'zbekiston Respublikasining suveren kredit reytingi bo'yicha navbatdagi hisobotini chop etdi.
Hisobotga ko'ra, mamlakatimizning suveren kredit reytingi bahosi o'zgarishsiz BB- (barqaror) darajada saqlab qolindi.
Shu o'rinda alohida ta'kidlash joizki, agentlik, joriy yilning mart oyidan boshlab 65 foizdan ortiq qayta ko'rib chiqilgan hisobotlarida reyting ko'rsatkich baholarini pasaytirgan.
Mustahkam Hukumat balansi, mo'tadil davlat qarzi darajasi va o'sish sur'atlari mamlakatimiz suveren kredit reytingini qo'llab-quvvatlovchi omillar sifatida sanab o'tilgan. Shu o'rinda, institutsional va boshqaruv darajalarining sustligi, yuqori inflyatsiya darajasi va aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotining (YAIM) pastligi respublika kredit reytingini cheklovchi omillar sifatida keltirilgan.
COVID-19 global pandemiyasi davrida O'zbekiston Respublikasi reytingining barqarorligi davlatning mustahkam tashqi va fiskal zaxiralarning mavjudligida, diversifikatsiyalangan tovarlar eksporti bazasida hamda tashqi moliyaviy manbalardan foydalanish imkoniyatlarida aks etadi. Oltinning yuqori narxi eksport, davlat moliyasi va xalqaro zaxiralar hajmiga ijobiy ta'sir etdi. Agentlikning fikricha, mustahkam tashqi va fiskal buferlar joriy operatsiyalar hisobi defitsiti va o'sib borayotgan davlat qarzi bilan bog'liq xatarlarni kamaytiradi.
Agentlik kutilmalariga ko'ra, O'zbekiston boshqa mamlakatlardan farqli o'laroq, 2020 yildagi iqtisodiy tanazzullardan holi bo'ladi. O'sish sur'atlarining 2020 yil 1-chorak yakunlari bo'yicha 0,2 foizga pasayishidan so'ng, o'sish sur'atlarning 0,5 foizga yetishi kutilmoqda. Shuningdek, fiskal choralar orqali iqtisodiyotda iste'mol va investitsiyalarni qo'llab-quvvatlashni davom ettirish va asosiy savdo sheriklarimiz iqtisodiyotining tiklanishi evaziga 2021-2022 yillarda respublikada iqtisodi o'sish 5-5,5 foizni tashkil etadi.
«Moody's» xalqaro reyting agentligi «Hamkorbank» ATB reytingini «b2» dan «b1» darajagacha oshirdi. Milliy valyutadagi depozitlar reytingi «B1», chet el valyutasida uzoq muddatli depozit reytingi «B2» etib tasdiqlandi va bazaviy kredit reytingi «b1» ko’rsatkichlari bo’yicha baholanadi.
Barcha reytinglar bo’yicha prognoz - "Barqaror" .
Ushbu reyting ko’rsatgichlari bankning barqaror moliyaviy natijalarini aks ettiradi va O’zbekistonning o’rtacha bank sektoridan ko’ra yaxshiroq ekanligini tasdiqlaydi. Ular xususan, aktivlarning yuqori sifatini va rentabelligini hamda barqaror moliyalashtirish va likvidlik profilini o’z ichiga oladi.
Chet el kapitali ishtirokidagi "Hamkorbank" aksiyadorlik tijorat banki O‘zbekiston Respublikasi bank xizmatlari bozorida 1991 yildan buyon faoliyat yuritib kelmoqda. Bank 28 yil ichida Respublikaning barcha ma’muriy mintaqalarini qamrab olgan keng tarqalgan filiallar tarmogʻini shakllantirdi.
«Moody`s Investors Services Ltd» reyting agentligi (Buyuk Britaniya) «O`zbekinvest» EIMSKga moliyaviy mutahkamlik B1, «Barqaror istiqbol» xalqaro reytingni berdi.
Shuni ta`kidlash joizki, «O`zbekinvest» kompaniyasi bugungi kunda xalqaro reytingni olishga sazovor bo`lgan O`zbekistonning birinchi va hozircha yagona sug`urta kompaniyasi hisoblanadi. Moody`sni belgilashicha «O`zbekinvest»ning asosiy ustuvor tomonlari – qabul qilinayotgan sug`urta qaltisliklariga nisbatan Kompaniyaning juda kuchli kapitalizatsiyasi, eksport-kredit sug`urtasidagi hukmron vaziyati va ichki sug`urta bozoridagi mustahkam o`rnidir. «O`zbekinvest» kompaniyasini davlat muassasasi ekanligi raqobat muhitidagi ustunligiga asos bo`ladi. Eksport-kredit qaltisliklari bo`yicha majburiyatlar yuzasidan davlat kafolati bilan bir qatorda, «O`zbekinvest» kompaniyasi va AIGning o`zaro munosabatlari nafaqat mahalliy darajada, balki Buyuk Britaniyada joylashgan, anderrayting va boshqa texnik yordamni muvofiq tarzda ta`minlayotgan qo`shma korxona faoliyatida aks etgan.
Investitsiya muhitini baholash bo‘yicha Umumjahon banki yondashuvi.
Unga ko‘ra mamlakat investitsiya muhitiga ta’sir qiluvchi omillar quyidagilardan iborat, deb hisoblanadi:
iqtisodiy siyosat va huquqiy-me’yoriy amaliyotning noaniqligi;
korrupsiya darajasi;
sud tizimining sifati;
jinoyatchilik darajasi;
«soliq yuki» va soliqqa tortish tizimini huquqiy jihatdan tartibga solish tizimi;
moliya resurslarini olish imkoniyati va moliyalashtirish qiymati;
elektr bilan ta’minlanganlik darajasi va sifati;
ishchilar malaka darajasi va mehnat qonunchiligining sifati.
Ushbu yondashuv investitsion jozibadorlikni ta’minlashning institutsional omillariga alohida e’tibor qaratilganligi bilan ajralib turadi. Jahon banki tomonidan tahdil etiladigan investitsiya muhitiga ta’sir etuvchi omillar investitsiya riski bilan bog‘liq. Ushbu uslubiyatga muvofiq mamlakatning investitsiya imkoniyatlari e’tiborga olinmaydi.
Doing Business 2020: “Biznesni yuritish” reytingida O‘zbekiston 69-o’rinni egalladi
Jahon bankining «Biznes yuritish 2020» (Doing Business 2020) yillik reytingida O‘zbekiston 2019 yil yakunlari bo‘yicha 100 baldan 69,9 ball to‘plab, 190 mamlakat orasida 69-o‘rinni egalladi. O‘tgan yilgi reytingga nisbatan mamlakat 76-o‘rindan 7-o‘ringa ko‘tarildi.
Jahon bankining «Biznes yuritish 2020» (Doing Business 2020) yillik reytingida O‘zbekiston 2019 yil yakunlari bo‘yicha 100 baldan 69,9 ball to‘plab, 190 mamlakat orasida 69-o‘rinni egalladi. O‘tgan yilgi reytingga nisbatan mamlakat 76-o‘rindan 7-o‘ringa ko‘tarildi.
Jahon bankining Toshkentdagi vakolatxonasi matbuot xizmatiga ko‘ra, Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasidagi boshqa to‘rtta davlat, shu jumladan Tojikiston, Ozarbayjon, Qirg‘iziston va Kosovo bilan birgalikda O‘zbekiston ishbilarmonlik muhitini yaxshilashda eng katta yutuqlarga erishgan 20 mamlakat qatoridan o‘rin egalladi.
