Internet to‘lov tizimlari va ularning asosiy turlari reja

Mijoz operatsiyalari bo‘yicha cheklovlar 
Hisob raqamni to‘ldirish. 
Hozirgi kunda CyberPlat tizimida har qanday bank-emitentning bank kredit 
kartochkasi bo‘yicha Xaridorning «Platina» bankida ochilgan hisob raqami orqali 
tovar yoki xizmatni xarid qilish ko‘zda tutilgan. 
Bank hisob raqamidagi mablag‘lar yoki joriy to‘lov limitning holatini Xaridor 
«Platina» bankdan rasmiy ravishda olingan yoki bank kredit kartochkasi yordamida 
amalga oshirgan transaktsiyalari haqidagi ko‘chirmalar orqali nazorat qilishi mumkin 
(
http://www.webmoney.ru/rospay/cyberod.asp
 – top). 
CyberPlat tizimining afzalliklari quyidagilarda namoyon bo‘ladi. 
O‘zaro to‘lovlarni o‘tkazish tezligi: Xaridor, Magazin va Bank ishtirok etuvchi 
barcha operatsiyalarning onlayn shaklida o‘tkazilishi. 
Soddaligi: 

tizimga ulanishning etarlicha soddaligi; 

moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish texnologiyasining muayyan 
soddaligi; 
Mijoz hisob raqamining xavfsizligi va konfidentsialligi quyidagilarga asosan 
ta’minlanadi: 
1) o‘zaro munosabatda bo‘lgan tomonlar Elektron-raqam imzolardan 
foydalanadi (ERI); 
2) mijoz xavfsizligining tegishli darajasi 512-bitli yopiq kalitni qo‘llash orqali 
ta’minlanadi; 
3) operatsiyani o‘tkazuvchi tomonlarning haqiqiyligini tasdiqlovchi tizimning 
mukammalligi 
Real vaqtda amalga oshirilayotgan to‘lovlar bilan bog‘liq operatsiyalar va ularni 
tegishli hujjatlar bilan tasdiqlash ustidan nazorat quyidagilarga asosan ta’minlanadi: 
1) to‘lov operatsiyalarining har bir bosqichi rasmiy hujjatlar bilan tasdiqlangan; 
2) hujjatlar ERI bilan imzolanadi. 
Hisob raqamni Internet orqali boshqarishdagi qulaylik CyberPlat tizimida 
ochilgan hisob raqami orqali to‘lovni tashqi to‘lov tizimlar orqali har qanday 
bankning har qanday hisob raqamiga o‘tkazish imkoniyatining mavjudligi bilan 
kafolatlanadi. 

---

CyberPlat tizimining kamchiliklari boshqa qator to‘lov tizimlari singari o‘z 
mijoziga tegishli axborot va tranzaktsiyalari xavfsizligini mutlaq tarzda ta’minlab 
bera olmasligidir. 
Tizim orqali savdo qilish 
Xaridor Internet orqali magazinni web-serveriga ulanadi, xarid qiladigan 
maxsulotlarni tanlab, kredit kartochka to‘lov turini tanlaydi. 
Magazin buyurtmani qayta ishlab, CyberPOS servariga yuboradi. Barcha 
ma’lumotlar Magazin va CyberPOS o‘rtasida xavsizligi ta’minlangan SSL 
protokolida electron raqamli imzo orqali almashinadi. 
CyberPOS xaridor bilan xavfsizligi ta’minlangan (SSL) protocoli ulanadi va 
xaridorning kredit kartochka ma’lumotlarini oladi. Kredit kartochka to‘g‘risidagi 
ma’lumot xavfsiz holda faqat CyberPOS ga yuboriladi va magazin bilan savdo 
qilayotganda magazinga berilmaydi. 
Tizim orqali savdo qilish 

CyberPOS tizimda magazinning mavjudligini tekshiradi, tizimda o‘rnatilgan 
cheklovlarga muomalaning mos kelishini tekshiradi. Tekshiruv natijasiga ko‘ra 
kartochka to‘lov tizimida o‘tkazmalar avtorizatsiyasini amalga oshirish uchun ruxsat 
yoki rad javobi beriladi. 

Avtorizatsiyaga rad javobi berilganda: 

CyberPOS Xaridorga rad javobi sabablarini ko‘rsatib beradi, 

CyberPOS Magazinga rad qilingan buyurtma raqamini beradi. 

Avtorizatsiyaga ruxsat berilganda: 

CyberPOS uni bankning protsessing markaziga beradi. 

Bank emitentga bankning yopiq tarmog‘i orqali avtorizatsiya uchun so‘rov 
yuboriladi yoki kartochkaning to‘lov tizimi protsessing markaziga yuboriladi. 

Kartochka to‘lov tizimidan ijobiy natija olinganda: 

Bankning protsessing markazi CyberPOS ga avtorizatsiyaning ijobiy natijasini 
beradi. 

Magazin xizmat ko‘rsatadi. (mahsulotni jo‘natadi) 

Bank bank va magazin o‘rtasida mavjud kelishuv munosabatlariga muvofiq 
magazin hisobiga pul o‘tkazadi. 

Rad avtorizatsiya paytida: 

Bankning protsessing markazi avtorizatsiya serveriga to‘lov o‘tkazilishiga rad 
javob beradi. 

CyberPOS Xaridorga rad javobi sabablarini ko‘rsatib beradi, 

CyberPOS Magazinga rad qilingan buyurtma raqamini beradi. CyberPOS 
Xaridorga avtorizatsiyaning ijobiy natijasini beradi. 

CyberPOS magazinga buyurtma raqami bilan birga avtorizatsiyaning ijobiy 
natijasini beradi. 
“Ekonom” terminalining texnik xarakteri 

---

O‘lchami: Eni- 620 mm balandligi-
1390 mm 
Og‘irligi-125 
kg 
ishlash 
temperaturasi +15 dan +45 gacha; 
Foydalanish quvvati 100-300 Vt 
Elektr iste’moli 220V/50 Gts 
Korpusi 2-3 mm qalinlikdagi po‘lat 
MKBS Seriya T-3 terminali 
Monitor 17"( TFT 17" LCD) 
Modem Siemens MC39i 
T-3 terminali 74900 rub.* 
T-3 Biznes terminali 64900 rub.* 
T-3 Ekonomterminali 54900 rub.* 
Alniko terminali 
O‘lchami: 630 x 1390 x 400 mm, 
Og‘irligi: 93,5 kg. 
Monitor: 17 dyumli General Touch, 
6 mm 
Operativ hotira: 256 / 512Mb 
DDR-2 
PC5300, 
videokarta: 
ATI 
Radeon Sapphire x550 256 mb 
DMD TEXNOLOJI TERMINALI 
O‘lchami: 630 x 1390 x 400 
Og‘irligi: 93,5 kg 
Operativ hotira: 512 Mb DDR 
PC3200 
Monitor: 17 dyumli General Touch, 
6 mm 
ISKRA 1 TERMINALI 
O‘lchami: 1125×425 × 370 mm, 
Og‘irligi: 65 kg 
Elektr sarfi: 220 V / 50 Gts 
GPRS-modem 
Siemens MC35i 

---

ISKRA 2 TERMINALI 
O‘lchami: 630 x 1390 x 400 
Og‘irligi: 93,5 kg 
Operativ hotira: 512 Mb DDR 
PC3200 
Monitor: 17 dyumli General Touch, 
6 mm 
Yangi Treyd 

O‘lchami: 1495 x 510 x 385 

Og‘irligi: 85 kg. 

GPRS-modem: 
Siemens MC35i 

Monitor: 
LCD TFT 17 
Termoprinterlar 
3. Naqd elektron pullardan foydalanadigan to‘lov tizimlari 
Kundalik hayotda banknot va qog‘oz ko‘rinishidagi naqd pullar kredit 
kartochkasi yoki mijoz-bank tizimi turidagi naqd bo‘lmagan to‘lov vositalaridan 
ikkita muhim xususiyati bilan ajralib turadi. Birinchidan, o‘rnatilgan tartibga ko‘ra 
naqd bo‘lgan to‘lovlar anonimdir, ikkinchidan esa, naqd pul egasi ulardan yakka 
holda foydalanadi. To‘lovlarda anonimlik tushunchasi xaridorni identifikatsiya 
qiluvchi har qanday yozuvlarni hech qaerda qolmasligini bildiradi. Yakka holda 
foydalanish naqd pullar egasi ularni o‘z ehtiyojlariga ko‘ra sarflashini hech kim 
taqiqlay olmasligini bildiradi. 
Naqd bo‘lgan pullarni mavjud ustunliklari bilan birga uning ba’zi bir 
kamchiliklari ham kelib chiqadi. Birinchidan, naqd pullarni beixtiyor yo‘qotib 
qo‘yish mumkin. Ikkinchidan, naqd pullarga hech kim foyda keltiruvchi ustama foiz 
to‘lamaydi. 
Agarda qandaydir elektron to‘lov tizimi har bir mijozga to‘lovlar anonimligi va 
to‘lov vositalaridan yakka holda foydalanishni ta’minlasa, u holda bu tizim mijoz 
ixtiyoriga elektron naqd pullarni taqdim etadi deb aytish mumkin. Bunda to‘lovlar 
anonimligi va foydalanish erkinligini ta’minlash to‘lov tizimidagi kompaniya-
operatorining xohish-irodasi emas, balki tizimni ichki xususiyati bo‘lishi lozim. 
Elektron naqd pul operatsiyalarini amalga oshiruvchi to‘lov tizimida mijozlar 
to‘lovlarni o‘tkazishdagi o‘rnatilgan tartiblaridan kelib chiqib, o‘z huquqlarini o‘zlari 

---

belgilaydilar, shuning uchun ular kompaniya-operatorlarga ishonishlariga majbur 
emaslar. 
Oddiy pullar kabi, agarda foydalanuvchi tomonidan moliyaviy ma’lumotlar va 
ularni zahira nusxalari yo‘qotib qo‘yilgan taqdirda elektron naqd pullarni ham 
yo‘qotib qo‘yish mumkin. Shu bilan birga, elektron naqd pullarga ham foyda foizlari 
hisob-kitob qilinmaydi. 
Mavjud kredit kartochkalardan foydalanuvchi to‘lov tizimlari ularni naqd 
pullardan farqlovchi va internetda qo‘llash doirasini chegaralab qo‘yuvchi bir qator 
kamchiliklarga ega: