Internet tizimi p65

Global  tarmoq  tushunchasi.  Internet  tarm og‘ining  asosiy 

yacheykalari  (qismlari)  bu  shaxsiy  kompyuterlar va  ularni  o ‘zaro 

bog‘lovchi lokal tarmoqlardir.  Internet tarmog‘i — bu global tarmoq 

vakili  hisoblanadi.

1-rasm.  Global Internet tarmog‘i.

Internet  alohida  kompyuterlar  o ‘rtasida  aloqa  o ‘rnatibgina 

qolmay,  balki kompyuterlar guruhini o ‘zaro birlashtirish imkonini 

ham  beradi.  Agar  biron-bir  mahalliy  tarmoq  bevosita  Internetga 

ulangan  bo‘lsa,  u  holda  mazkur  tarmoqning  har  bir  ishchi  stan- 

siyasi  (kompyuteri)  Internet  xizmatlaridan  foydalanishi  mumkin. 

Shuningdek,  Internet  tarm og‘iga  mustaqil  ravishda  ulangan 

kompyuterlar  ham  mavjud  bo‘lib,  ularni  xost  kompyuterlar  (host  — 

asosiy  hisoblash  mashinasi)  deb  atashadi.  Tarmoqqa  ulangan  har 

bir kompyuter o‘z manziliga ega va u yordamida dunyoning istalgan 

nuqtasidagi  istalgan  foydalanuvchi  bilan  muloqot  qila  olishi 

mumkin.

13

---

Internet tarmog‘ining tuzilishi. Internet o‘z-o‘zini shakllantiruvchi 

va  boshqaruvchi  murakkab  tizim  b o ‘lib,  asosan,  uch  tarkibiy 

qismdan  tashkil  topgan:  texnik,  dasturiy,  axborot.

Internet tarmog‘ining texnik ta’minoti har xil turdagi kompyu­

terlar,  aloqa  kanallari  (telefon,  sun’iy  yo‘ldosh,  shisha  tolali  va 

boshqa  turdagi  tarmoq  kanallari)  hamda  tarmoqning  texnik 

vositalari  majmuyidan  tashkil  topgan.

Internet  tarm og‘ining  dasturiy  ta ’m inoti  (tarkibiy  qismi) 

tarmoqqa  ulangan  xilma-xil  kompyuterlar  va  tarmoq  vositalarini 

yagona standart asosida (yagona tilda) ishlashni ta’minlovchi dasturlar.

Internet tarmog‘ining  axborot ta’minoti  unda mavjud bo‘lgan 

turli  elektron  hujjatlar,  grafik  rasm,  audio  yozuv,  video  tasvir, 

web-sayt  va  h.k.  ko‘rinishdagi  axborotlar  majmuasidan  tashkil 

topgan.  Internetning  birinchi  vazifasi  axborot  makoni  b o ‘lsa, 

ikkinchisi  kommunikatsion  vositasidir.

Internetga  bog‘lanish.  Internetga ulanish uchun  avval tarmoqqa 

ulanish va kompyuter orqali axborot almashishni tashkil etib beruvchi 

vositachini,  ya’ni  provayderni  tanlash  lozim.  So‘ng  kompyuterni 

tarm oqqa  ulanishi  uchun  zaruriy  uskunalar  (modem,  kabel, 

adapter)ni  xarid  qilish  lozim.  Tashkiliy  masalalar  hal  etilganidan 

keyin web-sahifalar bilan ishlash uchun brauzer dasturini  o‘rnatish 

va sozlash kerak. Bundan tashqari, shaxsiy kompyuterni Internetning 

ayrim  xizmatlaridan  foydalanish  uchun  (masalan,  e-pochta, 

fayllarni  ko‘chirish,  videoma’lumotlar  namoyishi,  animatsion  va 

flesh fayllarni aks ettirishga  ko‘maklashuvchi) bir necha qo‘shim- 

cha dasturlar bilan ta’minlash kerak bo‘ladi.

Internet tarmog‘iga ulanish ajratilgan aloqa kanali (shisha tolali, 

sun’iy  yo‘ldosh  aloqasi,  radiokanal,  ajratilgan  kommutatsiya- 

lanmaydigan  telefon  tarmog‘i)  b o ‘yicha  doimiy  ulanish,  shu- 

ningdek,  kommutatsiyalanadigan,  ya’ni  uzib  ulanadigan  ulanish 

(Dial-up  access,  Dial-up)  ko‘rinishida  amalga  oshiriladi.

Internetga  ulanish  turlarining  hammasi  ikki  katta  guruhga 

mansub  — seansli va doimiy ulanish.

Seansli  ulanish.  Bu  ulanish  turida  foydalanuvchi  Internetga 

doimiy emas, qisqa muddatga telefon tarmog‘i orqali ulanadi. To‘lov 

esa Internetda qancha muddat bo‘lishga qarab, ya’ni soatbay amalga 

oshiriladi. Ma’lumotlar tarmoq orqali analog aloqa tartibida uzatiladi.

Doimiy ulanish.  Bunda kompyuter Internetga doimiy va tezkor 

kanal  orqali ulangan bo‘lib,  yuborilayotgan va  qabul  qilinayotgan

14

---

ma’lumotlar  raqamli  tartibda bo‘ladi.  To‘lov  esa  faqat  «trafik»  — 

qabul  qilingan  ma’lumotlar hajmi uchun  amalga  oshiriladi.

Bu  ikki  xildagi  ulanish,  nafaqat,  Internetdan  foydalanish vaqti 

bilan, balki tarmoqning ishlash tezligiga ko‘ra ham farqlanadi. Bundan 

tashqari,  doimiy  ulanish  rejimida  kompyuteringiz  Internetga 

to ‘laqonli  qayd  qilinib,  o‘zining  doimiy  IP  manzili  (shaxsiy 

raqami)ga ega bo‘ladi va undan boshqalar ham foydalanishi imkoni 

mavjud.  Bu,  ayniqsa,  kompyuter server hisoblanib,  u web-saytning 

faoliyatini  ta’minlovchi  asosiy  vosita,  fayl  arxivlari  saqlanadigan 

kompyuter bo‘lganida  muhimdir.  Seansli ulanish turida  IP  manzil 

kompyuterga faqat Internetdan foydalanish vaqti uchungina ajratiladi, 

shu  sababdan,  u  dinamik  IP  manzil  deb  yuritiladi.