International journal of word art

СЎЗ САНЪАТИ ХАЛҚАРО ЖУРНАЛИ | МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ ИСКУССТВО СЛОВА | INTERNATIONAL JOURNAL OF WORD ART
№2 | 2021
69 
iqtisodiy sharoitlarning o’zgarishi bilan u ham ma’lum darajada o’zgaradi, xatto bir ijtimoiy 
tizimning o’zida ham u ayrim xislatlarni yo’qotib, yangi xislatlarni paydo qilib turishi mumkin. 
Shuningdek, har bir xalq boshqa xalq bilan yaqin ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy munosabatlarga 
kirishganda undan o’zida yo’q narsalarni oladi va o’zidan ham ularda bo’lmagan narsalarni beradi. 
Lekin boshqa xalqlardan olingan bu xarakter xislatlari, millat vakillari tomonidan o’zlashtirilganda, 
aynan, o’zgarishsiz ko’chira olmay, o’ziga xos milliy ifodani oladi. Ma’lumki, har bir inson shaxs 
sifatida shakllanar ekan, faqat o’zi yashab turgan davrdagi ijtimoiy munosabatlar ta’siri ostida 
bo’lib qolmasdan, shuningdek, tarixiy tajribalar, ajdodlar tomonidan yaratilgan, to’plangan va 
avloddan-avlodga o’tib kelayotgan madaniy meroslar, milliy qadriyatlar ta’siri ostida ham 
shakllanadi. Urf-odatlar va rasm-rusumlar –– kishilar turmushiga singib kеtgan, doim takrorlanib 
turuvchi xatti-harakat, ko‘pchilik tomonidan qabul qilingan xulq-atvor, qoidalar va ko‘nikmalar. 
Urf-odatlar va rasm-rusumlar har bir millatning o‘ziga xos tizimini tashkil qiladi. Millat tomonidan 
turmush tarzining zaruriy sharti dеb qabul qilingan. Urf-odat va rasm-rusumlarga bеfarq kishi o‘zini 
o‘z millatidan ajratib qo‘yadi. Bunda, ayniqsa, har bir xalqqa xos bo’lgan milliy urf-odat va 
an’analarning roli kattadir. Shunday ekan, lingvokulturologiyaning asosiy o’rganish ob’yektlaridan 
bo’lgan milliy xarakterning tildagi ifodasini aynan o’sha urf-odat, an’ana, udum va turli 
marosimlarni atroflicha o’rganish, ularni vujudga kelishi, namoyon bo’lishi, saqlanishi va 
o’zgaruvchanligi kabi qonuniyatlarini ochib berish va tahlil qilish yordamidagina chuqurroq va 
batafsil o’rganish imkoniyatiga ega bo’lamiz.
Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, lingvokulturologiya til va madaniyat o’rtasidagi 
munosabatlarni, o’zaro aloqalarni tadqiq etadi. Uning tadqiqot doirasidagi til barcha madaniyatlar 
uchun xizmat qiladi, madaniy-ma’naviy boyliklar, axborot manbalarini saqlaydi, ularni avloddan 
avlodga yetkazish hamda stereotip va etalon namunalarni shakllantirishda bevosita ishtirok etadi. 
Tadqiqot doiramizdagi milliy xarakter ham tilning ana shu “xizmati” tufayli ro’yobga chiqadi va 
ma’lum bir lisoniy ko’rinishlarga kiradi. Biz madaniy xususiyatlarni, voqeliklarni, xarakterlarni 
tilning yordamisiz tahlil qila olmaymiz. Chunki inson va voqelik munosabatida til o’ziga xos 
bog’lovchi, vositachi rolini o’ynaydi. Til o’zida voqelikni aks ettiradi, madaniyat esa ushbu 
voqelikning ajralmas qismidir. Voqelikning o’zini ham milliy deb atash mumkin va bu milliylik 
lisonda dunyoni o’ziga xos “ko’rish”, uni idrok etish natijasida o’z aksini topadi. Turli xalqlarga xos 
emotsional holatlar esa o’sha xalq vakillarining tafakkur jarayonida o’ziga xos madaniy senariylarni 
yuzaga keltiradi. Shu sababli ham turli madaniyat vakillariga xos “emotsional holatlar” lisoniy 
voqelantirishda bir-biridan farqlidir.