International Journal of Intellectual and Cultural Heritage Volume: 2 Issue: 02

International Journal of Intellectual and Cultural Heritage 
Volume: 2 Issue: 02 | 2022 
ISSN: P – 2181-2306, E – 2181-2314 
http://ihm.iscience.uz/index.php/ijich 
41 
сиғинишни исломга хилоф иш деб уқтиришга ҳаракат қилади: “Бу мажлисга иштирок этишни 
аниқ тоат деб биларлар. Бироқ фарз намозини ўтказиб юборсалар, бепарволар [18]. Домла 
Икром Бухоро мударрисларидан Мулла Қамариддин шиаларнинг диний маросимини 
тақиқловчи фатвога муҳр босиб беришини сўраб борганида, дастлаб ўзимиздаги бидъатларга 
барҳам берайлик, деб: “Ҳар бир ойнинг ўн биридан ўн бешигача хонақоҳларда, мозорларда ва 
махсус уйларда хатм ёздаҳум мажлиси барпо қилинур. Агар диққат назари билан қарасангиз 
кўрасизким, ушбу мажлисларда ибодат исмидан қанча харом ишлар воқеъ бўлур” [19], - 
деганда ҳам ношаърий ишларни назарда тутган эди.
Олтинчиси, масжидлардаги ғийбатлар ҳақида бўлиб, Домла Икромнинг маълумот 
беришича, кўпинча имом, муаззин, аҳли илм ва баъзи маҳалла аҳли аср намози тугагандан 
кейин то шом намози киргунига қадар масжидда давра қилиб ўтириб юртдаги воқеа-
ҳодисалардан гаплашиб ўтиришган. Уларнинг суҳбатлари, асосан, шикоят, ғийбат ва бировни 
ёмонлашлардан иборат бўлган. Муаллиф йиғинларда ғийбат сўзларга барҳам бериш 
зарурлигини таъкидлайди.
Еттинчиси, уламоларимиз ўртасидаги машҳур баҳслар бўлиб, бу ҳақда Домла Икром: 
“Аслида ҳақиқатни қарор топтириш учун қилинадиган бу баҳсларнинг ичида фасодликлар 
кўп. Хусусан, уни подшоҳ амр қилган бўлса, бунда ғалаба қилиш қасдида ҳар нарса тўқиш, 
бир-бирини хижолат қилиш, озор етказишдан бошқа нарса қилмаслар”, - деб, “Фатовийи 
Хайрия”дан қуйидаги ҳаволани келтиради: “Мунозара сен билан мунозара қилган кимсанинг 
қадами тойилиши учун, сен билан мунозара қилаётган ва сенга тақлид қилаётган кимсанинг 
билмаслигини кўрсатиш учун бўлса, ҳаром бўлади. Мунозара билан Аллоҳнинг розилигини 
қасд қилиш вожиб бўлади” [20].
Домла Икром асарининг сўнгида: “Такрор ва такрор айтаманки, замонамизда халқ қайси 
ишга каттиқ машғул бўлибди, ўша иш бидъатлардан холи эмасдир. Агарки жиддий айтадиган 
бўлсак, фарзу вожибу суннату мустаҳаблар бўлганда ҳам ўшаларгада бузуқликлар аралашган” 
[21], деб, бу рисолани ислом динининг етук олимлари ва унга тўлиқ амал қилувчилар учун 
эмас, балки ғофил қолганларни огоҳ, уйқудагиларни уйғотиш учун ёзганини айтади. Домла 
Икром рисолани “Бу айтганларимизнинг ҳаммаси уйқудагиларни бедор этиш ва ғофилларни 
огоҳлантириш учун эди, олимлар ва амал қилувчиларнинг мутолааси учун эмас. Эй, Аллоҳим! 
Бизни олим ва омиллардан қилгин. Омин, эй оламлар роббиси! Омин!”, деб якунлайди.