International congress of byzantine studies belgrade, 22 27 august 2016

Athanasios Glaros 
National and Kapodistrian University of Athens, Athens, Greece; 
[e-mail]
Θεία Ιατρεία στο Βυζάντιο. Ρήσεις και διδασκαλίες των Αγίων 
Πατέρων για την αντιμετώπιση του ψυχικού άλγους
Χαρίσματα και Αξίες έχουν πάντοτε κοινωνικό χαρακτήρα στη βυζαντινή εποχή. H θεραπεία 
του ψυχικού άλγους δεν είναι ατομική αλλά κοινωνική υπόθεση. Η κοινωνία είναι η αιτία του και το 
εμπειρικό πεδίο εκδήλωσης και αντιμετώπισής του. Το ψυχικό άλγος στην αγιοπατερική παράδοση 
συνιστά κοινωνική και όχι ατομική εμπειρία, ακόμη και αν παραμένει ανεκδήλωτο, αυστηρά 
περιορισμένο στη σφαίρα του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου, και εντελώς αφανές στην αισθητική 
πραγματικότητα. Και τούτο γιατί στο βυζαντινό κοσμοείδωλο, η πραγματικότητα στο μεγαλύτερο 
μέρος της δεν είναι απλώς υπεραισθητή, αλλά υπερβατική, ικανή να θεάται και να αλληλεπιδρά με 
τον εσωτερικό άνθρωπο. Στο παραπάνω πλαίσιο το ψυχικό άλγος δεν είναι απαραίτητο να εκδηλωθεί 
και να γίνει αντιληπτό στον αισθητό κόσμο για να αντιμετωπιστεί από την κοινωνία της Εκκλησίας. 
Η Εκκλησία είναι μια κοινωνία ενότητας υλικού και πνευματικού κόσμου. Η θριαμβεύουσα Εκκλησία 
δια των εντολών της κεφαλής Της, του Χριστού και δια της πρωτοβουλίας του Αγίου Πνεύματος 
επεμβαίνει θεραπευτικά και σωστικά στα χειμαζόμενα και ψυχαλγούντα μέλη της. Εφόσον αυτή είναι 
μια αδιάσειστη πραγματικότητα για τον χριστιανό, είναι δηλαδή στοιχείο της της πίστης και της 
κοσμοθεωρίας του, είναι απολύτως φυσιολογικό, να ενεργεί όχι μόνον προς θεραπεία του εκδηλωμένου 
ψυχικού άλγους του πλησίον του, αλλά και προληπτικά, ακόμη και πριν την εκδήλωση αυτού. Ο 
χριστιανός μπορεί να λάβει πνευματική πληροφορία για την ψυχική κατάσταση του άλλου, δια της 
επενεργείας της Χάριτος. Ακόμη μπορεί να λάβει τέτοια πληροφορία στο πλαίσιο ενός πειρασμού, 
μιας πλεκτάνης του Μισόκαλου. Επειδή δεν μπορεί να γνωρίζει με βεβαιότητα την προέλευση 
της πληροφορίας, ο χριστιανός οφείλει να ασκείται στην ταπείνωση και να κρατά την καρδιά του 
καθαρή και άδολη. Αυτό είναι το ζητούμενο της καθαρής καρδιάς. Στην πατερική παράδοση η κατά 
κόσμο ιατρεία έχει περιορισμένες δυνατότητες διαγνώσεως του κρυμμένου ψυχικού άλγους. Η 
Θεία ιατρεία υπερβαίνει τα εμπόδια της πεπερασμένης ανθρώπινης αντίληψης και ενσυναίσθησης, 
διότι είναι ενταγμένη στην προοπτική της θείας πρόνοιας. Υπό αυτό το πρίσμα το ψυχικό άλγος δεν 
αντιμετωπίζεται ως απόρροια της αμαρτίας. Απόρροια της αμαρτίας είναι οι συμφορές, οι θλίψεις 
και οι δοκιμασίες που προκαλούν το ψυχικό άλγος και όχι το ίδιο το ψυχικό άλγος. Έτσι, το ψυχικό 
άλγος αποενοχοποιείται. Και όχι μόνον αποενοχοποιείται αλλά θεωρείται και χρήσιμο για την ψυχή, 
όπως είναι η πείνα για τον σωματικό άνθρωπο, γιατί την πληροφορεί για την ένδεια και την σαθρή 
πνευματική της κατάσταση. Δεν είναι όμως μόνον χρήσιμο. Είναι και ωφέλιμο γιατί κοινωνεί την 

---

458
κατάσταση της ψυχής στον Χριστό και στο σώμα του την Εκκλησία και την κρατά στη συνειδητότητα 
της κοινωνίας με τους άλλους. Όταν έχει κανείς επίγνωση ότι είναι μέλος μιας κοινωνίας αγάπης, από 
την οποία δεν μπορεί να κρύψει το ψυχικό του άλγος, και η οποία συντείνει και εργάζεται αγαπητικά 
για τη θεραπεία του, έχει ήδη διανύσει τον μεγαλύτερο δρόμο για την ειλικρινή παραδοχή του στους 
άλλους. Αυτή η παραδοχή θα τον φέρει πιο κοντά στην ίαση. Η απόσταση μέχρι την ίαση, μάλιστα, 
μηδενίζεται με την επενέργεια της Χάριτος.