Intellektual va ekspert tizimlarining arxitekturasi

Bu borada intellektual funksiyalarning kerakli doirasi: maqsadga yo’naltirilgan xulq (holat)ni ta’minlash, tashqi muhit to’g’risidagi axborotlarni qabul qilish, harakatlarni tashkil etish, o’qitish, odam va boshqa robotlar bilan muloqotni uyushtirish tadqiq qilindi va amalga oshirildi. Masalan, robotlarda maqsadga yo’naltirilgan xulq (holat)ni ta’minlash uchun ular atrof-muhit haqida bilimlar majmuasiga ega bo’lishi zarur. Bu bilimlar robotga tashqi muhit modeli ko’rinishida kiritib qo’yilishi lozim. Robotning tashqi muhit modeli - bu o’zaro bog’langan ma’lumotlar yig’indisi bo’lib, bu ma’lumotlar mos sinfdagi masalalarni yechish uchun kerak. Robotning bilimlar tizimiga muhitning «fikrdagi» o’zgarishini qayta ishlab chiqarish va shu asosda navbatdagi masalani yechishga imkon beruvchi algoritmlar hamda bu rejaning bajarilishini va oldindan rejalashtirilgan harakatlarning kutilayotgan natijalarini nazorat qiluvchi algoritmlar kiritilishi kerak. Demak, intellektual robotlar bilimlar manbaiga ega bo’lishi shart. Bu bilimlar manbaida bilimlar va maxsus blok («reja tuzuvchi») saqlanadi. «Reja tuzuvchi» blokning zimmasiga robotning harakati dasturini tuzish yuklangan. Bu harakat programmasi robot tomonidan qabul qilinadi va robotning sensor (ko’rish vositasi) tizimi orqali kuzatiladi. Robotning ish jarayonida «yechuvchi blok» bo’lishi kerak. Bu blok robotning harakati to’g’risidagi yechimni qabul qiladi. Har ikkala blok bilimlar manbaida saqlanuvchi bilimlar asosida ishlaydi. Bu bosqichda ayrim muammolar aniqlandiki, intellektual robotlar yaratishda ularni hal etish zarur. Shunday muammolarga faoliyat ko’rsatadigan muhit haqidagi bilimlarni tasavvur etish, ko’z bilan ko’rganlarni o’zlashtirish, o’zgaruvchan muhitda robotlar xulqi (holati)ning murakkab rejalarini tuzish va robotlar bilan tabiiy tilda muloqotda bo’lish kiradi.

Intelllektual tizimlar

Uchinchi bosqichda (70-yillarning oxiridan boshlab) tadqiqotchilarning e’tibori amaliy masalalarni yechish uchun mo’ljallangan intellektual tizimlarni yaratish muammolariga qaratildi. Har qanday intellektual tizim, uning qayerda qo’llanishiga bog’liq bo’lmagan holda, odam-mashina tizimidir. Mashina sifatida kompyuter ishlatiladi. Tizimning vazifasi - oxirgi foydalanuvchiga u yoki bu masalani yechishda uning kasbi faoliyati doirasida malakali mutaxassis (ekspert) larning yillar davomida orttirgan bilimlaridan foydalanish uchun imkoniyat yaratishdan iborat. Buning uchun kompyuter tarkibiga bilimlar manbai va intellektual interfeys kirishi kerak. Bilimlar manbaida xarakterli bo’lgan masalalarni yechish usullari haqidagi axborotlar saqlanadi. Intellektual interfeys masalani yechish jarayonida oxirgi foydalanuvchi va tizim o’rtasidagi o’zaro munosabatni (harakatni, ishlashni) ta`minlaydigan so’nggi foydalanuvchining hamma vositalarini o’z ichiga oladi.