Intellektual tizimlar

 

Takrorlash uchun savollar: 

1. 

Evristik koidalar deb qanday qoidalarga aytiladi?  

2. 

Extimollik tushinchalarini keltiring.  

3. 

Bayes extimolligi qanday o‘lchanadi? 

4. 

Noanik mantik qoidalari. 

5. 

Extimollik jadvali qanday tuziladi? 

  

IX. 

TABIY TILGA IShLOV BERISh. 

9.1.  Tilga ishlov berish mexanizmi. 

 

Inson va kompyuter mulokoti bu kupgina tadkikotchilar ish olib borayotgan 

masaladir. Bu ishlardan yakuniy maksad foydalanuvchi va kompyuter uzaro tabiy 

tilda  suxbat  qura  olishidir  misol  uchun  rus  tilida  yoki  kompyuter  ularga  shu  tilda 

javobbera olishi.  

Tashqi  kuranishdan  bu  vazifa  yengil  tuyulishi  mumkin,  buning  sababi  biz 

yoshligimizdan  inson  muloqotini  eshitib  kelganligimizda.  Kompyuterlarning  aqli 

ularni ishlab chiqqan insonlarning maxorati bilan o‘lchanadi, shuning sababidan ular 

o‘zg‘o‘zidan fikrlashga qodir bo‘lmaganliklari uchun ularga o‘ta aniq yullanmalarni 

berish orqali nimani qilish kerakligini tushuntirish mumkin. Inson tug‘ilganidanoq 

tilni  o‘rganishga  moyillik  bilan  tug‘iladi,  lekin  kompyuter  inson  tilini  tushunishi 

uchun tilni  avvalo asosiy elementlarga bo‘lish va shu axborotlarni kompyuterga u 

tushunadigan tarzda kiritish zarur. Inson va kompyuter muloqoti tushunarli bulishi 

uchun tabiy tilni qayta ishlash tizimini ishlab chiqish zarur. 

---

76 

 

Keling,  bu  vazifa  qanchalik  mushkul  ekanligini  kuramiz.  Tasavvur  qiling 

sun’iy tafakkurga ega bulgan robot avtoulovlarni tamirlay oladi. 

Unga quyidagi ikki topshiriqlarni berish mumkin. 

1. 

G‘ildiragi teshilgan uy yonidagi avtoulovni tamirla. 

2. 

Uy yonidagi qizil pardali avtoulovni tamirla. 

Birinchi jumlani ikki xil izoxlash mumkinligiga qaramay xar bir inson uyning 

yonida tushirilgan g‘ildirak bo‘lmasligini tushunadi. Inson bu jumladagi noaniqlikni 

darxol sezadi va undan xam  muximrog‘i ongida bu noto‘g‘ri jumlani to‘g‘rilaydi 

chunki  malumki  teshilgan  g‘ildirak  avtoulovda  uy  yonina  emas.  Robot  suzlarni 

bog‘lashdan va ularni ma’nosini tushunishdan kuproq qila olishi kerak aks xolda u 

teshilgan g‘ildirakni qidirishiga to‘g‘ri kelar edi. Ikkala jumla xam bir xil tuzilishga 

ega  bo‘lganligi  uchun  robot  grammatikani  va  ob’ekt  larni    ularning  manosini 

taqqoslay olishi kerak. Inson tilining qoidalari faqatgina inson uchun manogo ega, 

kompyuter uchun esa   gap manosini anglash uchun maxsus qoidalar darkor.  

Bizning robotimiz ega bo‘lgan sunniy intellekt jumlalar  va ularning orasidagi 

bog‘liqlikni taxlil qila olishi kerak. Misol uchun quyudagi ikki gapni olamiz.  

1. 

Sarvar sut ichmoqda. 

2. 

Sungra u palto kiymoqda.      

Ikkinchi gapdagi u so‘zi birinchi gapdagi Savarga taaluqli. Birinchi jumlasiz 

ikkinchi manosiz bo‘lar edi. Barcha tabiy tillar kantekstual tillardir. Boshqacha qilib 

etganda  ikkinchi  jumlani  tushinish  uchun  birinchi  jumlani  bilish  shart.  Birgina  

jumla  orqali    izoxlash  mumkin  bo‘lgan  tillar  kontekstual  mustaqil  deiladi. 

Kompyuter insonni tushina olishi uchun tabiiy til taxlilatorini ishlab chiqish zarur. 

Taxlilning asosiy funktsiyalari quyidagicha:  

1. 

Leksik taxlil(so‘zlar taxlili). 

2. 

Sintaktik taxlil(grammatik qoidalar asosida so‘zlar taxlili). 

3. 

Semantiktaxlil.