Intellektual tizimlar

 

3.3.  Mantiqiy xulosalarni chiqarish teskari fikrlash zanjiri (TskFZ)ni 

mexanizmi. 

 

TskFZ  mexanizmi 

“An-1 An”  ,“An-2   An-1”,  ...  ,“A1 A2” 

 

produktsion qoidalarni shart va oqibatlarni qullash va tahlillash ketma-ketligi yo‘li 

bilan paydo bo‘lgan xolat (xulosa, oqibat)ni sabab(shart)larni aniqlashdan iborat. 

  

Shunday qilib, TskFZ mexanizmi induktiv xulosa chiqrish 

Ai-1



Ai 

Ai  - to‘g‘ri 

Ai-1   - to‘g‘ri 

ketma-ketligini (modus tollens qoidalardan foydalanib) amalga oshiradi. 

 

TskFZ ishlashini umumlashtirilgan algoritmi. 

1. 

Tadqiqot ob'yektni belgilaydiganAi 



 M xolat va Ai-1



Ai  qoidalar  

       to‘plamini shakllantirish. 

2. 

Dastlabki paydo bo‘lgan xolat qiymati (An)ni aniqlash, BBda unga oid xulosa 

qismida An qiymati mavjud bo‘lgan oxirgi (An-1



 An) qoidani topish. 

3. 

Bu qoidani shart qismini teskari yo‘nalishda taxlillash va uni (An-1) qiymatini 

topish. U   paydo bo‘lgan An xolatni birinchi sababi va yangi An-1 xolat sifatida 

chiqarish. 

4. 

Teskari yo‘nalishda xulosa qismida yangi An-1 xolati mavjud bo‘lgan qoidani 

BBda topish va uning shart qismdagi An-2 qiymatni An-1 xolatni sababi va yangi 

xolat sifatida chiqarish. 

5. 

2-5 pp. protseduralarni BBda mavjud bo‘lgan  dastlabki xolat bilan ketma-ket 

ravishda  bog‘langan    barcha  qoidalarni  ishlatib  bo‘lmaguncha  yoki  yangi  qoida 

uchrashmaguncha takrorlash.. 

6. 

Xulosa  chiqarish  yo‘lini  tashkil  etadigan  topilgan  A1,  A2,...,An-1  qoidalar 

ketma-ketligini xar bir xulosasi umumiy yakuniy xulosa chiqarish qoidani AGAR 

qismining  o‘zgaruvchanlarning  biri  bo‘ladi.  Ular  “I”    mantiqiy  bog‘lami  bilan 

mujasamlashtiriladi. 

---

30 

 

7. 

Topilgan  umumiy  yakuniy  xulosa  chiqarish  qoidani  U  XOLDA  qismiga 

dastlabki (An) xolat qiymati o‘tkaziladi. 

Yakuniy xulosa chiqarish qoidani ko‘rinishi:  AGAR  An-1 i An-2  i … i A1 , U 

XOLDA An . 

Misol:  “Avtomobil  joydan  qo‘zg‘almayapti”.  Uning  sabablarini  aniqlash 

kerak. Bu uchun quyidagi qoidalardan foydalanamiz: 

1-qoida: AGAR akkumulyator o‘tirib qolgan bo‘lsa(A1),  U XOLDA starterga tok 

berilmaydi (A2) . 

2-qoida:  AGAR  starterga  tok  berilmasa  (A2)  ,  U  XOLDA  motor  yurgizib 

yuborilmaydi (A3). 

3-qoida:  AGAR  motor  yurgizib  yuborilmasa  (A3),  U  XOLDA  avtomobil  joydan 

qo‘zg‘almaydi (A4). 

Ko‘rilayotgan  dastlabki  (A4)    xolat  3-qoidani  xulosa  qismida  mavjud. 

Shuning uchun fikrlashni shu qoidadan boshlab, shart qismdagi A3 xolat A4 oqibati 

sababi sifatida chiqariladi. Keyin xulosa qismda A3 qiymati mavjud bo‘lgan qoida 

qidiriladi va natijada  2-qoida topiladi. Bu qoidani shart qismidagi A2 qiymat A3 

oqibati sababi sifatida chiqariladi. Bundan keyin xulosa qismda A2 qiymati mavjud 

bo‘lgan  1-qoida  topiladi.  Uning  shart  qismidagi  A1    qiymat  A2  oqibati  sababi 

sifatida chiqariladi. Keyingi qidiruvlar BBda A1 (hamda A2, A3 va A4) qiymatlarni 

argument sifatida o‘z ichiga olgan qoidalar yo‘qligini ko‘rsatadi. Shuning uchun bu 

yerda  TskFZ  prtseduralari  yakunlanadi  va  ko‘rilayotgan  paydo  bo‘lgan  xolatni  

dastlabki sababi - ”Aakkumulyator o‘tirib qolganligi” bo‘ladi. 

Yakuniy qoidani ko‘rinishi: 

AGAR motor yurgizib yuborilmasa (A3) 

        BA starterga tok berilmasa (A2) 

BA akkumulyator o‘tirib qolgan       bo‘lsa(A1),  

U XOLDA avtomobil joydan       qo‘zg‘almaydi (A4). 

Bu yerda A3 sharti A1  va A2 shartlarini oqibati sifatida ko‘riladi. Ya’ni A3 

oraliq xulosa sifatida yakuniy A4 xulosani chiqarishga asos bo‘ladi.