Intellektual tizimlar

Teskari xulosa chiqarish (modus tollens - m.t.) qoidasi: 

B, A→B    . 

   A 

U “Agar B va A→B to‘g‘ri bo‘lsa, U xolda A to‘g‘ri bo‘ladi” fikrni ifodalaydi. 

 

3.2.  Mantiqiy chiqarish to‘g‘ri fikrlash zanjirini (TFZ) mexanizmi. 

 

TFZ  mexanizmi 



“A1



A2”,  A2



A3”,  …  “An-1



An”



  produktsion 

qoidalarni shart va oqibatlarni qullash hamda ularni shart va oqibatlarini tahlillash 

ketma-ketligi yo‘li bilan xulosalarni shakllantirishdan iborat. 

Shunday  qilib,  TFZ  mexanizmi  deduktiv  xulosa  chiqrish  ketma-

ketligini(modus ponens qoidalardan foydalanib) amalga oshiradi: 

Ai-1



Ai 

Ai-1 - to‘g‘ri 

Ai   - to‘g‘ri.  

TFZ ishlashini umumlashtirilgan algoritmi. 

1. 

Tadqiqot ob'yektni belgilaydigan  

Ai 



M xolat va Ai-1



Ai qoidalar to‘plamini shakllantirish. 

---

28 

 

2. 

Dastlabki  (A1)  xolatni  aniqlash,  BBda  unga  oid  shart  qismida  A1  qiymati 

mavjud bo‘lgan 1-qoidani topish va yangi A2  chiqarish.  

3. 

Xar bir navbatdagi (Ai)  xolat  uchun shart qismida Ai qiymati mavjud bo‘lgan 

(Ai



Ai+1) qoidani BBda topish. 

4. 

Olinadigan joriy (Ai+1) xulosalarni (qoidalar U XOLDA qismi qiymatlarini) 

tahlil qilish  va  qayta  ishlash  hamda  mavjud xolat  to‘plamiga yangi  xolat  sifatida 

(qoidalar  AGAR  qismi  qiymatlariga)  qo‘shish.  Ya’ni  {A1,A2,…,  Ai,  Ai+1} 

to‘plamini  shakllantirish. 

5. 

Algoritmni 2-bosqichiga o‘tish. 

6. 

Olingan xolatlar to‘plami uchun xech bo‘lmasa shart qismida tegishli xolatni 

majud bo‘lgan bitta qoida topilguncha mazkur fikrlashni davom etish. 

7. 

BMdagi barcha qoidalarni va ulardagi xolatlarni qayta ishlash va tahlil qilish 

jaryonni tugatish.   

 

Olingan yakuniy qoidaning ko‘rinishi: AGAR A1 va A2 va ... va An-1, U 

XOLDA  An . 

Misol.  Paydo  bo‘lgan  dastlabki  xolat:  “Harakat  paytda  avtomobil  motori 

ortiqcha qizib ketayapti (xolat A1)”.  

Bu  xolat  qanday  oqibatlarga  olib  kelishi  mumkin?  Ular,  masalan,  quyidagi 

turdagi xolatlar bo‘lishi mumkin: A2 - motor uchib qoladi; A3 - motorni tamirlash; 

A4  -  pul  xarajati.  Oqibatlarni  aniqlash  uchun  BBda  mavjud  bo‘lgan,  oldindan 

qurilgan  va  mazkur  xolatlarni  o‘z  ichiga  olgan  uchta  qoidani  ketma-ket  ravishda 

qullash mumkin:  

 1-qoida:  AGAR  motor  ortiqcha  qizib  ketgan  bo‘lsa  (A1)  ,  U  XOLDA    u  o‘chib 

ketadi (A2) . 

 2-qoida:  AGAR  motor o‘chib ketsa  (A2),  U  XOLDA    uni  tamirlashga  topshirish 

kerak bo‘ladi (A3). 

3-qoida: AGAR motor tamirlansa(A3), U XOLDA bu pul xarajatlariga olib keladi 

(A4) .  

TFZ  mexanizmi  quyidagi  tartibda  amalga  oshiriladi.  Dastlabki  A1  xolat 

qiymati bo‘icha unga oid bo‘lgan 1-qoida topiladi. Uning bajarilishi navbatdagi A2 

xolatni chiqishiga olib keladi. Bundan keyin shart qismda A2 xolati mavjud bo‘lgan 

2-qoida topiladi va A3  qiymatli xolat chiqariladi. Bu xolatga oid bo‘lgan 3-qoida 

topiladi va A4 qiymatli xolat chiqariladi. Bu xolat qiymatiga oid bo‘lgan qoida BBda 

mavjud emas. Shuning uchun fikrlash zanjiri tuxtatiladi. Olingan yakuniy qoidaning 

---

29 

 

ko‘rinishi:AGAR  A1  va  A2  va  A3  ,  U  XOLDA    A4  .  Oxirgi  xulosa:  “Motorni 

tamirlashi uchun pul xarajati”.