Intellektual tizimlar

 

V. 

BILIMLARNI TAQDIM ETISh MODELLARI (FREYMLI MODEL) 

5.1.  Freymli  modellar 

Turli xildagi modellar imkoniyatlarini o‘ziga bog‘lovchi namoyishlarni ishlab 

chiqishga intilish, fremli namoyishlarni paydo bo‘lishiga olib keldi. 

Freym (angl. Frame - karkas yoki rom) - bu ayrim standart holat yoki abstrakt 

ko‘rinishlarni namoyish etishga asoslangan bilimlar strukturasidir. 

Har bir freym bilan quyidagi ma’lumotlar bog‘langan:  

1. 

Freymdan qanday foydalanish haqida; 

2. 

Freymni bajarishdan qanday natijalar kutish kerakligi 

3. 

Kutganingiz oqlanmasa nima qilish kerak. 

Freymlarning yuqori bosqichlari fiksirlangan  bo‘ladi va o‘zi bilan xuddi shu 

freym  bilan  tasvirlanish  mohiyatini  yoki  haqiqiy  xolatlarni  namoyon  qiladi.  Quyi 

bosqichlar  freymni  chaqirganda  ma’lumotlar  bilan  to‘ldiriladigan  slotlar  bilan 

namoyish qilinadi. Slotlar - ayrim atributlarning to‘ldirilmagan mazmunlaridir.  

Shuningdek,  ko‘rinishni  yoki  holatni  namoyish  qilishga  yo‘naltirilgan 

modellar ham freym deb ataladi.  

Freym strukturasini quyidagi tasavvur qilish mumkin: 

FREYM NOMI: 

---

43 

 

( 1-chi slot nomi: 1-chi slot mazmuni), 

(2-chi slot nomi: 2-chi slot mazmuni), 

………………………………………… 

(N-chi slot nomi: N-chi slot mazmuni), 

Odatda  freym  tizimlari  kiritilgan  freymni  ma’lum  bir  holatga  mos  keltirib 

bo‘lmaydigan  xollar  foydalaniladigan  axborot  qidiruv  tarmog‘i  ko‘rinishida 

namoyon bo‘ladi, ya’ni slotlarga ushbu slot bilan bog‘liq bo‘lgan shartlarni qoniqtira 

oladigan lar biriktirilmasa. 

Bunday xollarda tarmoq boshqa freymni qidirish va taklif etish uchun xizmat 

qiladi. 

Fremlar  ma’lumotlar  omborida  saqlanadigan  freym-namunalar  yoki 

prototiplar va kelib tushayotgan ma’lumotlar asosida haqiqiy holatlarni ko‘rsatish 

uchun yaratiladigan freym-ko‘chirmalarga bo‘linadi.  

Freym modeli yetarlicha universal hisoblanadi, chunki u dunyo haqidagi turli 

xildagi bilimlarning hammasini quyidagilar orqali  ko‘rsatib berish imkonini beradi: 

1. 

Ob'yektlar  va  tushunchalarni  anglatib  beruvchi  freym-strukturalar  (kiritma, 

garov, veksel); 

2. 

freym-rollar (menedjer, kassir, mijoz); 

3. 

freym-stsenariylar (inqiroz, yig‘ilish, aktsionerlar) 

4. 

freym-holatlar (avariya, qurilmaning ish rejimi) va boshqalar. 

Freymlar  nazariyasining  muhim  xossa  semantik  tarmoqlar  nazariyasidan 

o‘zlashtirishi hisoblanadi. Va freymlarda hamda semantik tarmoqlarda ketma-ketlik 

AKO-aloqalarga (A-Kind-of=bu) bog‘liq amalga oshadi. AKO sloti freymga aniq 

tartiblashmagan  iyerarxiyaning  yuqori    bosqichini  ko‘rsatadi,  ya’ni  analogli 

slotlarning mazmunlari o‘tkaziladi.