Intellektual tizimlar haqida umumiy ma’lumot. Informatsion Intelektual tizimning iqtisodiyotdagi vazifalari. Ekspert tizimlari tarkibi. Bilimlar bazasi

INTELLEKTUAL TIZIMLAR HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT.
Asosiy terminlar va tushunchalar.
“Intellekt” (intelligence) termini lotinchadan (intellectus) so‘zidan kelib chiqib - aql, idrok, fikr, mulohaza ya’ni insonning fikrlash qobiliyati ma’nosini anglatadi. Intellekt - inson miyasining intelektual masalalarni yechish qobiliyatiga aytiladi. Ushbu jarayon asosan tajriba asosida ma’lumotlarni qabul qilib, eslab qolish va maqsadli bilimlarni o‘zgartirish, hamda har xil sharoitlarda moslashtirishga asoslangan bo‘ladi. Yuqoridagi ta’rifda keltirilgan “bilim” so‘zi insonning faqat sezish organlari orqali olinadigan ma’lumotlar emas, balki bizni qamrab olgan tabiyatdagi barcha ob'yektlar bir - biri bilan bog‘liqligi hisoblanadi. Har bir inson turgan joyining atrofidagi barcha ko‘zga ko‘ringan va eshitayotgan ma’lumotlarni miyasida saqlaydi. Shuning uchun bilim - bu amaliyotda tekshirilgan va mantiqiy aniqlangan haqiqat fikr natijasi hisoblanadi. Asosan, biliminsondagi tushuncha, fikrlash va nazariya hisoblanadi, hamda hayot jarayonida o‘rganish natijasida rivojlanib boradi. Sun’iy intellekt (artificial intelligence) esa - bu avtomatik tizimlarning o‘ziga inson intellektining alohida funktsiyalarini bajaraolish qobiliyatiga aytiladi. Masalan, oldin olingan tajriba asosida tanlab va tashqi ta’sirlarni tahlil etib optimal savolga javob qabul qilish hisoblanadi. Yuqorida keltirilganlarni amalga oshirish uchun va intellektual masala oddiy masalalardan farqini bilish uchun albatta “algoritm” terminidan foydalaniladi. Algoritm - bu har qanday masalani yechish uchun aniq ketma - ketlik yo‘lini aniqlab va ko‘rsatib beruvchi qoida hisoblanadi. Intellektual masalalar - bu shunday algoritm yaratish yoki topish kerakki, u aniq fikrlash, mantiqiy isbotlangan va juda yuqori darajali aniqlik bilan yechimini topish kerak bo‘lgan masalalar hisoblanadi. Intellektual tizim (IT) - bu dasturiy ta’minotga ega bo‘lgan texnikaviy qurilma (kompyuter) bo‘lib, tashqi xolat va ta’sirlarga qarab o‘z parametrlarini sozlab, masalani yechish qobiliyatiga ega bo‘lgan qurilma hisoblanadi. Intellektual informatsion tizim (IIT) - bu vositalar, usullar va inson bir-biri bilan bog‘langan uyushma bo‘lib, ma’lumotlarni saqlash, qayta ishlash va uzatish qobiliyatiga ega bo‘lgan, hamda qo‘yilgan masalani yechish uchun o‘z parametrlarini tashqi xodisalarga qarab sozlay oladigan vosita hisoblanadi. Hammaga ma’lumki, texnikaviy - dasturiy vositalar juda tez - tez o‘zgarib va yangilanib turadi (o‘rtacha har 2 - 3 yilda), a intellektual tizimlar esa ancha sekin tarzda o‘zgaradi (o‘rtacha 15 - 20 yillar ichida). Intektual informatsion tizimlar asosan oddiy informatsion tizimlar natijasida tabiiy hosil bo‘lgan hisoblanib, ilmiy texnologiyalar asosida natija olish uchun kerakli ma’lumotlarni tayyorlash jarayonlari avtomatlashtirilgan darajada bajariladi