Intellekt va kreativlik

Intellekt va kreativlik

Mashhur psixologlar R.Kettel va J.Xormlar esa intellektni ikki (2) ta tarkibiy qismdan iborat ekanligini ta’kidlaydilar hamda ularning mohiyatini tushuntirib berishga harakat qiladilar:

Flyuidlashgan intellekt.

Kristallashgan intellekt.

“Flyuidlashgan” intellekt inson faoliyatining deyarli xar bir jabhalarida ko’zga tashlanib, dastavval u ilk bolalik davrida yorqinroq namoyon bo’ladi, keyinchalik esa asta-sekin inson ruhiyatiga singib boradi. Flyuidlashgan intellekt tarkibi go’yoki nasldan-naslga meros tariqasida o’tadi.

“Kristallashgan” intellekt tarkibi esa hayot davomida ontogenezda orttirilgan ko’nikmalardan tashkil topadi.

Imitatsiya (tashqi taqlid)

Identifikatsiya (o’quvchining bilimlarini o’zida singdirish, unig shaxsiy fazilarlari, xususiyatlarini o’zlashtirb borish)

Refleksiya (inson o’zini-o’zi anglagan holda bo’lg’usi faoliyatini amalga oshirish, muayyan rejalar tuzish, ularni hayot va faoliyatga tatbiq etish.

Originallik – izohlanishga mo’ljallangan birikmalar, o’zgacha (kutilmagan) javoblar natijalarini ko’rsatish hisoblanadi.

2. Semantik egiluvchanlik – ob’yekning funksiyasini ajratish va unda yangicha foydalanishni taklif qilish qobiliyati.

3. Ifodali moslashtirilgan egiluvchanlik – yangi imkoniyatlarni ko’rish uchun rag’batlantiruvchi omillarshaklini o’zgartirish qobiliyati.

4. Semantik o’z-o’zidan yuzaga keluvchi egiluvchanlik – nisbatan cheklangan vaziyatlarda turli xil g’oyalar yaratish qobiliyati.

Originallik – izohlanishga mo’ljallangan birikmalar, o’zgacha (kutilmagan) javoblar natijalarini ko’rsatish hisoblanadi.

2. Semantik egiluvchanlik – ob’yekning funksiyasini ajratish va unda yangicha foydalanishni taklif qilish qobiliyati.

3. Ifodali moslashtirilgan egiluvchanlik – yangi imkoniyatlarni ko’rish uchun rag’batlantiruvchi omillarshaklini o’zgartirish qobiliyati.

4. Semantik o’z-o’zidan yuzaga keluvchi egiluvchanlik – nisbatan cheklangan vaziyatlarda turli xil g’oyalar yaratish qobiliyati.

Sensomotor intellekt (tug’ilishdan to 2 yoshgacha)

Operatsiyalardan ilgargi tafakkur davri (2 yoshdan 7 yoshgacha)

Konkret (yaqqol) opratsiyalar (aqliy harakatlar) davri (7-8 yoshdan 11-12yoshgacha)

Formal (rasmiy) operatsiyalar (aqliy harakatlarni amalga oshirish) davri .

X.E.Trik kreativlikni o’rganishning to’rt (4) yo’nalishini ko’rsatib beradi va ularning har birini izohlashga intiladi:

Kreativlik natija sifatida.

Kreativlik qobiliyat sifatida.

Kreativlik jarayon sifatida.

Kreativlik shaxsning xususiyati sifatida.

Kreativlikni jarayon sifatida o’rganishda ijodiy fikrlarning bir necha bosqichlari, darajalari va turlari ta’kidlab o’tiladi. Psixolog Uolles 1926-yildan e’tiboran ijodiy jarayon bosqichlarini tadqiq qilishga boshlagan edi, chunki ushbu izlanish tasviriy xususiyatga egadir. Muallif ijodiy jarayonda 4 bosqich mavjudligin alohida uqtirib o’tadi:
Psixologik jihatdan vaziyatga tayyorlanish.
Har qaysi shaxsiy, kognitiv, motivatsion jabhalari bilan yetilish
Yuzaga kelgan vaziyatga nisbatan ruhlanish.
Muammo yoki vaziyatning haqiqatligini tekshirish.