Integratsiya-ta’lim jarayonini qulaylashtirishning muhim prinsipi sifatida

---

Integratsiya-ta’lim jarayonini qulaylashtirishning muhim prinsipi 
sifatida. 
Integratsiya haqida umumiy tushuncha. Ta’lim 
jarayonida 
integratsiyalashgan darslarni tashkil etish. Boshlang‘ich sinflarda 
Integratsiyalashgan darslarni rejalashtirish.
 
R eja: 
1. Ta`lim j arayonida integratsiyaning nazariy va amali y asoslari
2. Boshlang‘ich sinflarda integratsiyaning yaratilishi haqida
3. Integratsiyali ta`lim j arayonidagi kuzatish va xulosalar
4.
 
Integratsiyaning hozirgi zamon muammolari. 
5.Ta’lim tizimida integratsiyaning qo‘llanishi. 
6. Integratsiyalashgan darslarni rejalashtirish 
7. Integratsiya darajalari 
Tayanch tushunchalar: metodologi ya, kontenental moslashuv, individ, 
ideal, dunyoqarash,

 
 
 
1-masala.
Ta`lim j arayonida insonning intelektual rivoj lanish haqidagi 
ta`lim f alsafasi XX I asr boshida ta`lim f alsafasida shunday ustuvor
yo`nalish
vujudga 
keldiki, 
unda 
insonni 
yaxlit 
intelektual 
rivoj lantirish masalasi vazifa qilib qoyilm oqda . Lekin hozirgacha 
maktab ta`limida amalada bo`lgan predmetli o`qitish shakli ushbu 
vazif ani amalaga oshirishga imkon bermay keldi. Y ana shuni ham
ta`kidlash kerakki, hozirgi paytda f anlarni integratsiyalab o`qitish 
haqidagi taklif lar faqat tashqi birikish harakteriga ega bo`lib
qolmoqda. A slida integratsiyali ta`limni ichki mantiqiy bog`lik va 
chuqurroq metodologik aloqalarga asoslanib amalga oshirish zarur. 
Shuningdek, hozir vujudga kelayotgan integratsiyali f anlar mazmunida 
turli falsaf iy oqimlarga aloqad or g`oya larning yagona nuqtaga 
birlashuv ehtimoli tug`i lmoqda. Chunki, endilikda ta`lim falsafasida 
chegaradosh f anlarning tabiiy mos lashuvigina emas, balki kichik 

---

kontinental (bir guruhga kiruvchi f anlarning boshqa guruh f anlari 
bilan) moslasahuvi ham o`z lashtirilmoqda.
Didaktik olimlarning tekshiruvlarida uslubning amaliy faoliyat bilan bo‘lgani 
genetik tabiati ajratib ko‘rsatiladi.N.N.Skatkin, I.Y.Lerner, Aleksyuk Y.K. 
Babanskiylarning tekshiruvlarida ta’lim uslublariga taalluqdi ikkilamchi tur 
belgilarining ta’rifi beriladi. Ular uslub-ifoda, mazmun va ta’lim usuli ekanligi 
isbotlab berishgan. Gegel falsafadagi uslubni mazmun xarakatining shakli sifatida 
ko‘rsatadi. Ta’lim jarayonida turli hil mantiqiy tizimlar orqali o‘qituvchi va u bilan 
birgalikda o‘quvchilar o‘z bilim, qobiliyat va ko‘nikmalarini deduksiya, induksiya, 
sintez, umumlashtirish, konkretlashtirish, taqqoslash shaklida ifodalaydidar.Barcha 
mantiqiy jarayonlar uslubning mazmun bilan uzviy bog‘langan ichki tomonini 
tashkil qiladi. Boshlang‘ich sinflarda o‘quv jarayoni foydalanilayotgan usul, uslub 
va shaklarining turli tumanligi bilan ajralib turadi. Mamlakatimizda amalga 
oshirilayotgan yang o‘quv rejalari va dasturlariga o‘tish davrida jamiyat va atrof-
muhit o‘rtasidagi aloqalarni uyg‘unlashtirish, atrof-muhitga jiddiy munosabatni 
o‘rnatish va shakllantirnsh masalalari muhim ahamiyat kasb etadi. 
Atrof-muhitga jiddiy munosabatlarning poydevori boshlang‘ich sinflarda 
o‘rgatiladi. Shuning uchun iqtisodiy ta’limning natijasi maktab ta’limiing birinchi 
bosqichiga bog‘liq. Yangi psixologik-pedagogik tadqiqotlar kichik yoshdagi maktab 
o‘quvchilarining bilish faoliyatlari cheklanganligi haqida ilgarigi tushunchalarni 
ko‘rib chiqishga imkon beradi. Bu boshlang‘ich iqtisodiy ta’limiing barcha tarkibiy 
qismlarini o‘zgartirish va yangilashga asos yaratadi. Boshlang‘ich sinf 
o‘quvchilarining yosh xususiyatlariga javob beradigan va dars talablariga mos 
keladigan, maqsadni aniqlash bunday yangilanishning asosiy masalasidir. XIX-XX 
asrlar oralig‘ida pedagogikada kichik maktab o‘quchilarining tabiiy muhit bilan 
tanishtirishning integratsiyalangan kursini yaratish fikri paydo bo‘lgan. Bu fikr 
A.Y.Gerd, D.N.Kaygorodov, A.P.Pavlov nomlari bilan bog‘liq bo‘lib, ular 
boshlang‘ich maktabga atrofdagi jonli va jonsiz dunyo hakidagi bo‘linmagan kursni 
kirgizishni 
talab 
qilishdi. 
Integratsiyalashgan 
ta’lim-tarbiya, 
fanlararo 
aloqalarning 
ayrim 
jihatlari 
mashhur 
pedagoglarning 
(Y.Komenskiy, 
D.Lokk, 
I.Gerbart, 
M.Pestalotssi, 
K.Ushinskiy 
va 
boshqalar), 
didaktiklarning 
(I.D.Zverev, 
M.A.Danilov, V.N. Maksimova, S.P.Baranova, N.M.Katkina va boshqalar) psixolog 
olimlarning (E.N.Kabanova, Meller,N.F.Talizina, Y.A.Samarina, G.I.Vergeles), 
medist olimlarning (M.R.Lvov, V.G.Goretskiy, N.N.Svetlovskaya. Y.M. Kolyagin, 
G.N.Pristupova) 
ishlarida 
ko‘rib 
chiqilgan. 
Bir qator ishlar boshlang‘ich ta’limdagi fanlararo va fanlar ichidagi aloqalarga 
bag‘ishlangap. Bu muammolar o‘quv fanlarinn integratsiyalashga o‘tishning yaqin 
rivojlanish 
zonasidir. (T.G.Raizayeva., 
G.N.Akvileva, 
D.I.Troytap, 
G.V. 
Baltyukova, N.Y. Velenkin, N.M.Drujnina, T.S.Nazarova, I.K. Blinova, 
R.G.Matyushova).

---

Rus 
pedagogik 
olimlari 
T.
Kun,
V . S.
Styopinlarning 
tatqiqotlarida 
falsaf a, 
tabiat 
va 
ma`daniyat 
haqidagi 
fanlar 
integratsiya lash sinab ko`rildi. U la r fizika, kibrnetika ilmlarini 
anorganik olamdaki hodisalarni tushuntirishga biologi ya, ximiya 
muammolarni hal etishga tadbiq etishni taklif etmoqdalar.
N ems olimi N ils Borning kashf iyoti (qo`shimchalik prinsipi) 
yangi fanlarning rivoj lanishiga asos soldi. H ozirgi zamon falsafasida 
olg`a surilayotgan va integratsiyaning ta`lim zaminini tashkil etuvchi 
elem ent tarkibiga dunyo qarash unversiyali kiradi. D uny oqarash 
univeriyasi fan mazmunini anglash, tushunish moddiy olamni ko`ra
bilish imkonini yaratadi.
Ma`lumki, 
komil 
shaxsning 
ta`lim -tarbiya 
j arayonida 
ij timoiylashuviga erishish bugungi kunda pedagogika nazariyasi 
fanining yetakchi muammolaridan biri hiso blanadi. U shbu muammoni 
hal etishda individ uchun dunyoqarash unversiya larini o`zlashtirishiga 
imkon beruvchi shart -sharoitlar yaratilgandagina erishish mumkin. 
D unyoqarash unversiylari jumlashiga dunyoga umumiy ta`rif beruvchi 
zaruriy tushunchalar, kate goriya lar kiradi. U lar moddiy olamdagi 
tabiiy va ijtimoiy jarayonlarga nisbatan universal ma`noda qo`llanish 
imkoniga ega. Masalan, kenglik, vaqt, harakat, miqdor, sifat, sabab, 
oqibat, zaruriyat, tasodif, shaxs, inson, jamiyat, men, boshqalar, 
go`zallik, ong, ishonch, adolat, tenglik, haqiqat.
D if erensiyalangan 
ta`limda 
unversiya lar 
uning 
barcha 
qonuniyatlarini qamrab oladi. U nversiyalarning o`zlashtirilishi boshqa 
fanlarning o`zlashtirilishiga ham asos bo`ladi.
Y ana ma`danityat unversiyala ri ham borki, ular turli ij timoi y 
ma`daniy yo`nalish larda asos bo`ladi. Bunday ta`lim f alsaf asi moddiy 

---

olamni ma`naviy o`zlashtirishiga yordam beradi. U ni adabiyot, san`at,
tarix f anlarini integratsiya lab o`qitish vositasida amalga oshirish 
mumkin. Kundalik f ikrlash, ma `naviy olamni anglashda falsafiy 
ma`naviyat universiyalari yor dam beradi. Falsaf a maydonida dunyoni 
umumiy ta`rif lovchi tushunchalar olamni anglash ob`yektiga aylanadi.
U lar asosida ma`daniyat unversiya lardan f oydalanib, f ikriy tajribalar 
o`tkazish imkoniyati tug`iladi, f ikrlashning ideal yo`nalis hlari ham 
belgilab olinadi.
H ozirgi davr pedagogik amaliyotida f anlar aro bog`lanish asosida 
ta`limni integratsiya lash yo`lidagi izlanishlar davom etmoqda. Bu 
vazif a g`oyat murakkab va ayni paytda katta samara berishi ham 
mumkin. 
Shuning 
uchun integratsiyani 
navbatdagi 
shovshulik 
kompaniya deb tushunmaslik kerak
2-masala. 
H ozirgi paytda integratsiyali pedagogika f anini 
o`r ganish maslasida turlicha qarashlar mavj ud ular orasida eng 
samarali yo`l sif atida o`quvchilarga integratsiyli fanlar asosida 
“tabiat+inson” tizimidagi bilimlarn i sindirishga imkon beruvchi tizim 
deb tushuntirilmoqda. Chunki X X I asr boshida jamiyat hayotida 
shunday vaziyat vuj udga keladiki, endi yer yuzida yashyot gan har bir 
inson ma`naviy – ekologik tushunchalarni o`zlashtirib olgan bo`lishi 
zarur. H ozirgacha tab iat boyli klaridan rejasiz f oydalanish, uni g`orat 
qilish kelaj akda inson hayoti ni hatolarga qo`yishi mumkinligi aniq 
bo`lib qoldi. Shuning uchun bugungi kunda ekologik ma`navi yatni 
tarbiyalash integratsiyali kurslarni bosh vazifasi bo`lishi kerak deb 
hisob lanmoqda. Bunday g`oya yoshlarga yer yuzida birdamlik, yagona 
maqsad uchun kurash, inson va tabiat uzviyli gi, inson va tabiat 
hayotining gallaktika tizimi qonuniyatlari bilan aloqadorligini 

---

tushuntirishni ko`zda tutadi.