Integratsiya-ta’lim jarayonini qulaylashtirishning muhim prinsipi
sifatida.
Integratsiya haqida umumiy tushuncha. Ta’lim
jarayonida
integratsiyalashgan darslarni tashkil etish. Boshlang‘ich sinflarda
Integratsiyalashgan darslarni rejalashtirish.
R eja:
1. Ta`lim j arayonida integratsiyaning nazariy va amali y asoslari
2. Boshlang‘ich sinflarda integratsiyaning yaratilishi haqida
3. Integratsiyali ta`lim j arayonidagi kuzatish va xulosalar
4.
Integratsiyaning hozirgi zamon muammolari.
5.Ta’lim tizimida integratsiyaning qo‘llanishi.
6. Integratsiyalashgan darslarni rejalashtirish
7. Integratsiya darajalari
Tayanch tushunchalar: metodologi ya, kontenental moslashuv, individ,
ideal, dunyoqarash,
1-masala.
Ta`lim j arayonida insonning intelektual rivoj lanish haqidagi
ta`lim f alsafasi XX I asr boshida ta`lim f alsafasida shunday ustuvor
yo`nalish
vujudga
keldiki,
unda
insonni
yaxlit
intelektual
rivoj lantirish masalasi vazifa qilib qoyilm oqda . Lekin hozirgacha
maktab ta`limida amalada bo`lgan predmetli o`qitish shakli ushbu
vazif ani amalaga oshirishga imkon bermay keldi. Y ana shuni ham
ta`kidlash kerakki, hozirgi paytda f anlarni integratsiyalab o`qitish
haqidagi taklif lar faqat tashqi birikish harakteriga ega bo`lib
qolmoqda. A slida integratsiyali ta`limni ichki mantiqiy bog`lik va
chuqurroq metodologik aloqalarga asoslanib amalga oshirish zarur.
Shuningdek, hozir vujudga kelayotgan integratsiyali f anlar mazmunida
turli falsaf iy oqimlarga aloqad or g`oya larning yagona nuqtaga
birlashuv ehtimoli tug`i lmoqda. Chunki, endilikda ta`lim falsafasida
chegaradosh f anlarning tabiiy mos lashuvigina emas, balki kichik
kontinental (bir guruhga kiruvchi f anlarning boshqa guruh f anlari
bilan) moslasahuvi ham o`z lashtirilmoqda.
Didaktik olimlarning tekshiruvlarida uslubning amaliy faoliyat bilan bo‘lgani
genetik tabiati ajratib ko‘rsatiladi.N.N.Skatkin, I.Y.Lerner, Aleksyuk Y.K.
Babanskiylarning tekshiruvlarida ta’lim uslublariga taalluqdi ikkilamchi tur
belgilarining ta’rifi beriladi. Ular uslub-ifoda, mazmun va ta’lim usuli ekanligi
isbotlab berishgan. Gegel falsafadagi uslubni mazmun xarakatining shakli sifatida
ko‘rsatadi. Ta’lim jarayonida turli hil mantiqiy tizimlar orqali o‘qituvchi va u bilan
birgalikda o‘quvchilar o‘z bilim, qobiliyat va ko‘nikmalarini deduksiya, induksiya,
sintez, umumlashtirish, konkretlashtirish, taqqoslash shaklida ifodalaydidar.Barcha
mantiqiy jarayonlar uslubning mazmun bilan uzviy bog‘langan ichki tomonini
tashkil qiladi. Boshlang‘ich sinflarda o‘quv jarayoni foydalanilayotgan usul, uslub
va shaklarining turli tumanligi bilan ajralib turadi. Mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan yang o‘quv rejalari va dasturlariga o‘tish davrida jamiyat va atrof-
muhit o‘rtasidagi aloqalarni uyg‘unlashtirish, atrof-muhitga jiddiy munosabatni
o‘rnatish va shakllantirnsh masalalari muhim ahamiyat kasb etadi.
Atrof-muhitga jiddiy munosabatlarning poydevori boshlang‘ich sinflarda
o‘rgatiladi. Shuning uchun iqtisodiy ta’limning natijasi maktab ta’limiing birinchi
bosqichiga bog‘liq. Yangi psixologik-pedagogik tadqiqotlar kichik yoshdagi maktab
o‘quvchilarining bilish faoliyatlari cheklanganligi haqida ilgarigi tushunchalarni
ko‘rib chiqishga imkon beradi. Bu boshlang‘ich iqtisodiy ta’limiing barcha tarkibiy
qismlarini o‘zgartirish va yangilashga asos yaratadi. Boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining yosh xususiyatlariga javob beradigan va dars talablariga mos
keladigan, maqsadni aniqlash bunday yangilanishning asosiy masalasidir. XIX-XX
asrlar oralig‘ida pedagogikada kichik maktab o‘quchilarining tabiiy muhit bilan
tanishtirishning integratsiyalangan kursini yaratish fikri paydo bo‘lgan. Bu fikr
A.Y.Gerd, D.N.Kaygorodov, A.P.Pavlov nomlari bilan bog‘liq bo‘lib, ular
boshlang‘ich maktabga atrofdagi jonli va jonsiz dunyo hakidagi bo‘linmagan kursni
kirgizishni
talab
qilishdi.
Integratsiyalashgan
ta’lim-tarbiya,
fanlararo
aloqalarning
ayrim
jihatlari
mashhur
pedagoglarning
(Y.Komenskiy,
D.Lokk,
I.Gerbart,
M.Pestalotssi,
K.Ushinskiy
va
boshqalar),
didaktiklarning
(I.D.Zverev,
M.A.Danilov, V.N. Maksimova, S.P.Baranova, N.M.Katkina va boshqalar) psixolog
olimlarning (E.N.Kabanova, Meller,N.F.Talizina, Y.A.Samarina, G.I.Vergeles),
medist olimlarning (M.R.Lvov, V.G.Goretskiy, N.N.Svetlovskaya. Y.M. Kolyagin,
G.N.Pristupova)
ishlarida
ko‘rib
chiqilgan.
Bir qator ishlar boshlang‘ich ta’limdagi fanlararo va fanlar ichidagi aloqalarga
bag‘ishlangap. Bu muammolar o‘quv fanlarinn integratsiyalashga o‘tishning yaqin
rivojlanish
zonasidir. (T.G.Raizayeva.,
G.N.Akvileva,
D.I.Troytap,
G.V.
Baltyukova, N.Y. Velenkin, N.M.Drujnina, T.S.Nazarova, I.K. Blinova,
R.G.Matyushova).
Rus
pedagogik
olimlari
T.
Kun,
V . S.
Styopinlarning
tatqiqotlarida
falsaf a,
tabiat
va
ma`daniyat
haqidagi
fanlar
integratsiya lash sinab ko`rildi. U la r fizika, kibrnetika ilmlarini
anorganik olamdaki hodisalarni tushuntirishga biologi ya, ximiya
muammolarni hal etishga tadbiq etishni taklif etmoqdalar.
N ems olimi N ils Borning kashf iyoti (qo`shimchalik prinsipi)
yangi fanlarning rivoj lanishiga asos soldi. H ozirgi zamon falsafasida
olg`a surilayotgan va integratsiyaning ta`lim zaminini tashkil etuvchi
elem ent tarkibiga dunyo qarash unversiyali kiradi. D uny oqarash
univeriyasi fan mazmunini anglash, tushunish moddiy olamni ko`ra
bilish imkonini yaratadi.
Ma`lumki,
komil
shaxsning
ta`lim -tarbiya
j arayonida
ij timoiylashuviga erishish bugungi kunda pedagogika nazariyasi
fanining yetakchi muammolaridan biri hiso blanadi. U shbu muammoni
hal etishda individ uchun dunyoqarash unversiya larini o`zlashtirishiga
imkon beruvchi shart -sharoitlar yaratilgandagina erishish mumkin.
D unyoqarash unversiylari jumlashiga dunyoga umumiy ta`rif beruvchi
zaruriy tushunchalar, kate goriya lar kiradi. U lar moddiy olamdagi
tabiiy va ijtimoiy jarayonlarga nisbatan universal ma`noda qo`llanish
imkoniga ega. Masalan, kenglik, vaqt, harakat, miqdor, sifat, sabab,
oqibat, zaruriyat, tasodif, shaxs, inson, jamiyat, men, boshqalar,
go`zallik, ong, ishonch, adolat, tenglik, haqiqat.
D if erensiyalangan
ta`limda
unversiya lar
uning
barcha
qonuniyatlarini qamrab oladi. U nversiyalarning o`zlashtirilishi boshqa
fanlarning o`zlashtirilishiga ham asos bo`ladi.
Y ana ma`danityat unversiyala ri ham borki, ular turli ij timoi y
ma`daniy yo`nalish larda asos bo`ladi. Bunday ta`lim f alsaf asi moddiy
olamni ma`naviy o`zlashtirishiga yordam beradi. U ni adabiyot, san`at,
tarix f anlarini integratsiya lab o`qitish vositasida amalga oshirish
mumkin. Kundalik f ikrlash, ma `naviy olamni anglashda falsafiy
ma`naviyat universiyalari yor dam beradi. Falsaf a maydonida dunyoni
umumiy ta`rif lovchi tushunchalar olamni anglash ob`yektiga aylanadi.
U lar asosida ma`daniyat unversiya lardan f oydalanib, f ikriy tajribalar
o`tkazish imkoniyati tug`iladi, f ikrlashning ideal yo`nalis hlari ham
belgilab olinadi.
H ozirgi davr pedagogik amaliyotida f anlar aro bog`lanish asosida
ta`limni integratsiya lash yo`lidagi izlanishlar davom etmoqda. Bu
vazif a g`oyat murakkab va ayni paytda katta samara berishi ham
mumkin.
Shuning
uchun integratsiyani
navbatdagi
shovshulik
kompaniya deb tushunmaslik kerak
2-masala.
H ozirgi paytda integratsiyali pedagogika f anini
o`r ganish maslasida turlicha qarashlar mavj ud ular orasida eng
samarali yo`l sif atida o`quvchilarga integratsiyli fanlar asosida
“tabiat+inson” tizimidagi bilimlarn i sindirishga imkon beruvchi tizim
deb tushuntirilmoqda. Chunki X X I asr boshida jamiyat hayotida
shunday vaziyat vuj udga keladiki, endi yer yuzida yashyot gan har bir
inson ma`naviy – ekologik tushunchalarni o`zlashtirib olgan bo`lishi
zarur. H ozirgacha tab iat boyli klaridan rejasiz f oydalanish, uni g`orat
qilish kelaj akda inson hayoti ni hatolarga qo`yishi mumkinligi aniq
bo`lib qoldi. Shuning uchun bugungi kunda ekologik ma`navi yatni
tarbiyalash integratsiyali kurslarni bosh vazifasi bo`lishi kerak deb
hisob lanmoqda. Bunday g`oya yoshlarga yer yuzida birdamlik, yagona
maqsad uchun kurash, inson va tabiat uzviyli gi, inson va tabiat
hayotining gallaktika tizimi qonuniyatlari bilan aloqadorligini
tushuntirishni ko`zda tutadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |