Instituti tabiiyot va geografiya fakulteti kimyo kafedrasi nomozov shuhratjon yuldashali o

3.4. Bitum hosil bo’lish texnologiyasi.  

Gossipol smolasini kalsiy oksidi bilan reaksiyaga kirishtirib, qurilishbob bitum 

olish texnologiyasining soda ko’rinishdagi texnologiyasi quyidagi chizmada 

keltirilgan.

  

---

 

36 

     

 

 

 

 

 

7-rasm. 

  

 

 

Texnologik  chizmadan  ko’rinib  turganidek  kalsiy  oksidni  tayyorlab  olish 

jarayoni  ancha  murakkab.  Ishlab  chiqarilayotgan  kalsiy  oksidi  katta  va  mayda 

bo’laklardan  iborat  bo’lganligi  sababli  uni  kukun  holatga  keltirib  olinadi. 

Maydalash  uchun  biz  chinni  hovonchadan  foydalandik.  Maydalangan  kalsiy 

oksidini  1  sm

 

  da       ta  teshigi  bor  metal  simli  elakdan  o’tkazdik.  Elakdan 

o’tkazilgan  kukun  holdagi  kalsiy  oksidini  130-    

o

C  temperaturada  quritdik. 

Quritilgan  kalsiy  oksid  kukuni  elektron  tarozi  orqali  hisoblangan  miqdorda  tortib 

olib, reaktor ichiga soldik.  

Gossipol  smolasidan  massa  bo’yicha  tortib  olib  reaktorga  joyladik. 

Suvsizlantirilgan  gossipol  smolasi  ustiga  quritilgan  kukun  holidagi  kalsiy  oksid 

moddasini sepdik. Aralashtirgich ishlayotgani sababli kalsiy oksid kukuni gossipol 

smolasi massasi ichiga asta sekin tarqlib hajm bo’yicha yoyilib ketdi. Kalsiy oksidi 

zarrachalarini  cho’kib  qolmasligi  uchun  aralashtirgich  tezligini  sekundiga  10  sm 

tezlikda  ushlab  turildi.  Shu  bilan  bir  vaqtda  haroratni  tezda  ko’tarishga  ya’ni 

temperaturani  250

  o

C  atrofiga  olib  chiqishga  harakat  qilindi.  Chunki  zarrachalar 

cho’kib ulgurmasdan reaksiyaga kirishishi kerak edi.  

---

 

37 

Yaratilgan texnologiya orqali gossipol smolasi va kalsiy oksidi asosida sintez 

qilingan  bitum  o’zining  fizik-kimyoviy  ko’rsatgichlari  bo’yicha  neft  asosida 

yaratilgan bitumlardan qolishmas ekan. Quyidagi jadvalda ularni solishtirish uchun 

gossipol smolasini kalsiy oksidi bilan modefikatsiyalab olingan bitum, neft asosida 

olingan bitum va GOST talablari bo’yicha ko’rsatgichlar keltirilgan: 

 

9-jadval. 

Neft va gossipol smolasi asosida tayyorlangan bitumlarning solishtirma 

xususiyatlari 

 

Ko’rsatgichi va 

komponentlar  

tarkibi  

GOST 

    5-9  

bo’yicha 

ko’rsatgichi 

Kreking 

qoldig’idan 

tayyorlangan 

bitum 

Asfaltsizlangan 

va asfalt 

aralashmasidan 

tayyorlangan 

bitum 

O’simlik 

gudroni 

asosida 

tayyorlangan 

bitum 

Ø= ,  mm ninaning botish 

chuqurligi 25 

o

C da 

 

83-89 

  7- 69 

 

7 -88 

 

 

 5-6  

 

Cho’ziluvchanligi  5 

o

C da 

5  

- 

- 

39-56 

Yumshash harorati halqa va 

shar usulida 

o

C dan past 

emas 

 3 

 

 9 

 

 

6  

 

 

55-65 

 

Kislota soni, mg KOH/g 

- 

 , 8 

 ,   

 ,6