Instituti kredit-iqtisod fakulteti "tasdiqlayman"

Usul Qo‘llashning afz
alliklari
Ichki nazorat tartibi va tizimi	Betaraf qarash
Riskli operatsiyaga limitlar tizimi Mum	kin bo‘lgan zararni chegaralash
Mavjud muammoni aniqlash uchun hisobot tizimi	Riskli operatsiyani boshqarishni taqdirlashni tashkil etish
Sug‘urtalash va qayta Sug‘urtalash Sug	‘urtachiga riskni o’tkazish
Zaxirani tashkil etish ( ssudalar bo’yicha an’anaviy zaxira)	Mavjud zararni qayta to’lash imkoniyatlari
Moliya bozorida operatsiyani amalga oshirish tartibi	O’tkaziladigan operatsiyada nazorat va oldini olish olish
Moliyaviy operatsiyani amalga oshirishda ma’lumot tizimini ishlatish	Markazlashgan to‘liq va o‘z vaqtida ma’lumot olish ruxsatini cheklash

Bu yondashishlar riskli operatsiyani tahlil qilishva operatsiyalar bo‘yicha zararlar monitoringgini bankning xususiy tahlil modeli aktiv qo‘llashni nazarda tutadi. Zararni baholashni ushbu uslub yordamida hisoblash kapitalning yetarliligi talabiga mo’ljallangan. Banklar nazorat tashkiloti ruxsat berganda va bu uslub sonli sifatli aniqlash qoniqtirish sharti bilan qo‘llashadi.Bazel qo’mitasi riskli operatsiyani ichki baholash asosida yondashishni taklif qildi. Bunga faoliyatning bir necha yunalishi standart ajratildi, riskli operatsiya natijasida operatsiya keltirishi mumkin bo‘lgan zarar qo’shimcha aniqlandi.

³⁵ O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki ma’lumotlari asosida tuzildi

Keltirilgan operatsiya zarari ko’rinishlari ro’yxatini Bazel qo’mitasi taklif etgan. Riskni ichki baholash ushbu yondashishda faoliyat yo’nalishining har bir kombinatsiyasi va operatsion zararga bank kushimcha kursatgich belgilash zarur deb ko‘zda tutadi.

Ayni vaqtda nazorat tashkiloti bankka turli faktorlar orasida aloqalar o‘zaro bog’likligini hisobga olishga ruxsat berishi va riskli operatsiyada talab qilingan kapitalni hisoblashda bank indivudual baholashga qo’llaniladigan usulning o‘zaro bog’liqligini aniqlay oladi. Bu o’lchovga qo’shimcha qilib, riskli Bazel qo’mitasi operatsiya oqibatida zararlar bo’yicha ichki va tashqi ma’lumotlarga ichki modelni qo‘llashda hamda ichki nazorat tizimi va tashqi muhitni hisobga olish va senariylangan tahlil o’tkazish talabini sharhladi. Shunday qilib zararli operatsiyalar bo’yicha bank o‘zining ichki ma’lumot bazasini tashkil etishi kerak, modellar bo’yicha hisoblashda baholash oldindan tasniflashda yoki tahlikani empirik baholashga asos bo’lib xizmat qilishi mumkin. Qayd qilish kerakki riskli operatsiyani bank ichida baholash kamida 5 yillik zararlar bo’yicha ichki statistika asoslanish lozim. Bank o‘zining hisoblarida riskli operatsiyada zararlar oqibatiga tashqi ma’lumotlarni ishlatishi lozim, bank doirasida yetkazilgan zarar to‘g‘risida ochiq ma’lumot tushuniladi. Tashqi ma’lumotlar alohida holatlar bo’yicha modellashtirishda ko’rilishi mumkin bo‘lgan katta zararning oldini olishda juda foydali bo’lishi mumkin. Bankning maqsadi katta zararli holatni oldindan aytish, ko’rsatgichlarni statistik taqsimlashda qisman ta’sir etishi mumkin. Nihoyat butun bank miqyosida riskli operatsiyani baholashda ichki nazorat tizimida mavjud tashqi muhitning alohida belgilarini e’tiborga olib qo‘llash kerak, bu bankni riskli operatsiyadan ehtiyotlashga xizmat qilishi mumkin. Bunday ma’lumotlar talab qilingan kapitalga o‘zgartirishlar kiritishda hisobga olinishi mumkin, agar bank uslubni tanlashni asoslasa, baholash risk ko’rsatgichiga ta’sir etadi.Mumkin qadar bu faktorlar sonli o’lchovda bo’lsa, bu tasniflashning imkoni bo‘ladi.