Институти 5540600 «есмт» йўналишидаги талабалар учун «Тикув маҳсу

Енгни енг ўмизига ўтқазиш 
Енгни енг ўмизи ичига киритиб, уларнинг ўнгини ичкарига қаратиб қўйилади ва енг 
томондан махсус 302 кл. машинасида устки материалдан қиялама қисмида солқи ҳосил
қилиб, енг ўмизига 1,2-1,5 см. кенгликдаги чок билан ўтқазилади. Ҳосил қилинган енг 
солқилари дазмолда ѐки прессда кириштириб дазмолланади (ип газламадан тикилган бўлса 
кириштириб дазмолланмайди). 
Бир чокли енгларни ўмизга ўтқазишда енг чоки ѐн чокига тўғри келтириб ўтқазила-
ди, чок қирқимлари йўрмаланади. 
Енгсиз кўйлакларнинг енг ўмизини тикиш 
Енг ўмизини мағизли чок ѐки мағиз қўйиб ағдарма чок билан тикиш мумкин.
Мағизли чок билан тикишда, елка қирқимлари тикилгандан кейин мағизни махсус буклагич 
ѐрдамида букиб, унинг орасига енг ўмизи қирқимини тўғрилаб, битта бахяқатор юритиб ти-
килади (Расм 8 ,а ). 
Енг ўмизига мағиз қўйиб ағдарма чок билан тикишда асосий деталнинг ўнгига 
мағизнинг ўнгини қаратиб, қирқимларини тўғрилаб ағдарма чок билан тикилади. Чок 
ҳақини мағиз томонга букиб, ағдарма чокдан 0,1 см оралиқда мағизга бостириб тикилади. 

---

56 
Мағиз детал тескарисига ўтказилади ва асосий деталдан 0,1-0,2 см кенгликда кант ҳосил 
қилиб дазмолланади. Мағизнинг ички томонидаги қирқими универсал машинада 0,1 см.
кенгликда букиб тикилади ( Расм 8, б ) ѐки махсус 51-А кл. машинасида йўрмаланади. 
5.5.9. Енгсиз кўйлаклар енг ўмизини тикиш. 
НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ: 
1. Қайтармаси билан кўтармаси алоҳида бичилган ѐқа, ѐқа ўмизига қандай уланади? 
2. Яланг қават ѐқаларнинг қирқимларига қандай ишлов берилади? 
3. Енгнинг қандай конструкцияларини биласиз?
4. Енгда қандай манжетлар бўлади?
ТАЯНЧ ИБОРАЛАР: 
Куйлак, ѐка, кутарма, кайтарма, магиз, енг, манжет, кесим, котирма. 

 
 

МАЪРУЗА № 10 
МАВЗУ: УСТ КИЙИМ ТИКИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ ЖАРАЁНЛАРИ 
РЕЖА: 
1. Кийим деталларига бошлангич ишлов бериш 
2. Уст кийим майда деталларини тикиш 
3. Уст кийим кесимини тикиш 
Уст кийимлардан палто, костюм, пиджак, плаш кабиларнинг тикиш усуллари ўхшаш 
бўлади. Шунга қарамасдан бир қанча операциялар турли ускуналарда ва турлича тартибда 
бажарилиши мумкин. 
Кийим тикишнинг умумий принципиал схемаси қуйидагича: 
1. Олд бўлакни тайѐрлаш ва борт қотирмасига улаш 

---

57 
2. Чўнтакларни тикиш 
3. Адипни тайѐрлаш ва олд бўлакка улаш 
4. Олд ва орт бўлакни улаш 
5. Ёқани тайѐрлаш ва ѐқа ўмизига ўтқазиш 
6. Енгни тайѐрлаш ва енг ўмизга ўтқазиш 
7. Иситувчи қатламни ва астарни тайѐрлаш, уларни аврага улаш 
8. Кийимни сўнгги дазмоллаш ва унга сўнгги безак бериш. 
Уст кийим деталларини турғунлаштириш ва фойдаланиш хусусиятларини яхшилаш 
учун, кейинги йилларда уларга тўқима ѐки нотўқима материалларнинг бир томонига елим 
қоплаб, ясси ѐстиқли махсус прессларда ѐпиштирилмоқда. 
Пиджакларга қотирма ѐпиштириш, шакл бериш билан бир вақтнинг ўзида 
бажарилиши мумкин. Пиджакнинг елка қисми бўйлаб солқи ҳосил бўлмаслиги ва енг 
ўмизининг чўзилмаслиги учун қўйиладиган қотирма пиджак ипига 45 градус бурчак остида 
бичилади. 
Дазмоллаб чўзганда чўзиш йўналишидаги иплар узаяди ва уларга перпендикуляр 
йўналишдаги иплар ораси очилиб, газлама сатҳи кенгаяди. 
Газламага солқироқ тикиш йўли билан керакли шакл бериш газламанинг киришиши 
ҳисобига бўлади. Бунинг учун машинада чок солаѐтганда уланаѐтган деталларининг биттаси 
солқироқ тикилади. Масалан: енгнинг олд чокини ҳосил қилишда унинг остки бўлагининг 
тирсак қисми солқироқ қилиб тикилади ѐки енг ўмизга ўтқазилаѐтганда енгнинг қияма қисми 
териб ўтқазилади. 
Деталларни эластикроқ ва қаттиқроқ қилиш, уларга параллел бахяқатор солиш 
йўли билан ҳам эришиш мумкин. Газламанинг қалинлигига, бахянинг тортилиш даражасига 
ва бахяқаторлар орлиғининг катталигига қараб, деталнинг эгилишга қаршилик кўрсатиш ҳар 
хил бўлади. Эгилишга қаршилик узунасига (бахяқатор бўйлаб) энг кўп , кўндалангига эса 
энг кам бўлади. Елим билан ѐпиштирилган деталлар қаттиқроқ ва эластикроқ бўлади. 
Бундан ташқари занжирсимон бахяқатор билан бириктирилган деталлар эластик бўлади. 
Деталларни қаттиқрок қилиш учун улар қавилади. Масалан эркаклар қишлик палто-
сининг остки ѐқаси қавилганда бахяқаторлар бир-бирига яқин солинади, шунинг учун ѐқа 
тик турадиган бўлади. Пиджакнинг, палтонинг адип қайтармаси турғун шаклда бўлиши учун 
борт қотирмаси олд бўлакка бир неча бахяқатор юритиб тикилади ѐки елим кукун билан 
ѐпиштирилади.