«институционал иқтисодиёт»

 
Хулоса 
Мулк хуқуқини тақсимлашда қандай тамойиллар асосида тартибга солиш ва 
унинг ҳамма вақт ҳам мулкдан самарали фойдаланиш учун замин яратиши асосий 
ўрин эгаллади. Бунда эгалик қилиш, фойдаланиш, тасарруф этиш, топшириш қолдиқ 
қийматни олиш, хавфсизлик, мерос, муддатсизлик,зарарли фойдаланишни 
тақиқлаш, ундириш ва бошқа хуқуқларнинг мутаносиблиги муҳим. Коуз 
теоремасининг тўлиқ мазмуни қуйидагича ифодаланади: агар мулкчилик ҳуқуқлари 
аниқ тафсирланиб, трансакция харажатлари нолга тенг бўлса, у ҳолда, агар даромад 
самарасидан фикрни бошқа томонга бурсак, мулкчилик ҳуқуқларининг 
тақсимланишидаги ўзгаришлардан қатьи назар, ишлаб чиқаришнинг таркиби 
ўзгармасдан қолади. Теореманинг шартининг биринчи хусусиятига кўра, 

---

50 
трансакция харажатларига эътибор қаратмаган ҳолда, мулкчилик ҳуқуқларининг 
муайян эгаси ҳақида эмас, балки ресурсларга бўлган мулкчилик ҳуқуқларини 
тафсирлашнинг муҳимлиги ҳақида хулоса чиқариш керак бўлади. Иккинчи хусусият 
эса, теоремани исботлаш учун мулкий хуқуқларнинг алмашинуви бўйича аниқ 
амалий мисоллардан фойдаланилган. Қайта гуруҳланган мулк деганда қонун билан 
мустаҳкамланган ва реал мулкчилик ҳуқуқларининг мос келмаслиги, назорат 
механизмлари ва корхонанинг ташкилий чегараларининг «йўқотилганлиги» 
тушунилади. «Чигаллашиб кетган» мулк атамаси шундай ҳолатга эътиборни 
қаратадики, эгалик ҳуқуқининг қонун билан белгиланган эгалари – маъмурият ва 
ташқи сармоядорлардан ташқари корхонанинг фаолият кўрсатиши устидан 
назоратни у билан ўзаро боғлиқ корхоналар, асосий етказиб берувчилар, сотиш 
фирмалари ва истеъмолчилар амалга оширишади. Трансакция харажатлари – бу 
мулкчилик ҳуқуқларини алмашиш ва ҳимоялаш билан боғлиқ барча харажатлар. 
 
Таянч сўзлар ва иборалар 
Мулкчилик ҳуқуқларини тафсирлаш, мулкчилик субьектлари ва ҳуқуқлари, 
Коуз теоремаси, Коуз теоремасининг тўлиқ мазмуни, Коуз теоремасининг 
хусусиятлари, «рекомбинацияланган» (Д.Старк) ва «чигаллашиб кетган» (Б.Шаванс) 
мулк, трансакция харажатлари ва «ишқаланиш», трансакция харажатлари пайдо 
бўлишини изоҳлаш вариантлари,
 
иқтисодиёт сектори ва трансакция харажатлари, 
О.Уильямсон трансакция харажатлари (
ex ante 
ва
 ex port)
тўғрисида.