Insonlar ijodini ilmiy mexnat ob’ektlari, vositalari va ilmiy faoliyat sharoitlari bilan ta’minlovchi muassasani

Ilmiy tadqiqot ishlarining turlari

Ilmiy tadaikot ishlarinig turlari. . _:, Ilmiy tadkikot ishlari (ITI) uz maksadiga, tabiat yoki sanoat bilan boglshlik darajasi va ilmiy chukurligiga kura uchta asosiy turga ajratiladi: fundamental (nazagjy), amaliy va ishlanma.

u Fundamental (nazariy\ tadkikotlar atrof borlikdagi yangi konunlarni ochishga, x,odisalararo alokalarni aniklashga, yangi nazariya va tamoyillar yaratishga yunaltiriladi. Ular ijtimoiy bilimni kengaytirishga, tabiat konunlarini yanada chukurrok anglashga imkon beradi. Bu tadkikotlar fanning ichida xam, ijtimoiy ishlab chikarishda poydevor va asos (fundament) xisoblanadi.

'^Amaliy_tadkikotlarning ilmiy negizi (bazasi) ishlab chikishga yunaltiriladi. Mazkur negiz ishlab chikarishning yangi vositalari (uskunalar, mashinalar, materiallar va texnologiyasi)ni yaratish yoki mavjudlarini takomillashtirish bilan bevosita boglik. Bu tadkikotlar jamiyatning ishlab chikarish muayyan tarmoklarini rivojlantirishga bulgan talablarini kondirish maksadida bajariladi.

Ishlanmalar yoki tajriba konstruktorlik ishlari (TKI)dan maksad amaliy (yoki fundamental) tadkikotlarning natijalaridan texnika va ishlab chikarish texnologiyasining yangi xillarini barpo kilish xamda uzlashtirish yoki mavjud namunalarni takomillashtirish maksadida foydalanishdan iboratdir. TKI jarayenida ilmiy-tadkikotlar texnikaviy takliflarga aylanadi. Fan va ishlab chikarishning uygunlashgan tizimida bunday aylanish tarxi 1-rasmda keltirilgan.

Fundamental va amaliy ITIlarni bajarish jarayoni bir kator asosiy boskichlarni uz ichiga oladi. Ular muayyan mantikiy ketma-ketlikda joylashadi. Eksperimental tadkikrtlar yangi ilmiy bilimlar olishning asosiy usullaridan

biridir.

Eksperiment utkazishdan bosh maksad nazariy koidalarni tekshirish ya’ni ishchi gipotezani tasdiklash xamda ilmiy tadkikrt mavzusini yanada kengrok va chukurrok urganishdir.

Eksperimentlar tabiiy va sun’iy bulishi mumkin. Tabiiy eksperimentlar ishlab chikarish, turmush va x.k.larda ijtimoiy xodisalarni urganish maksadida utkaziladi. Sun’iy eksperimentlar esa texnika va boshka fanlarda keng kullaniladi.