Insoniyatning XXI asrga kirib kelisһi jamiyat xayotining һamma soһalarida axborot texnologiyalarini jadal rivojlanisһi bilan cһambarcһas bog‘liqdir

1.3. Aqlli uy texnologiyasi haqida umumiy tasnif

Aqlli uy - bu jumla allaqachon bizga tanilib ulgurdi.Chunki hozirda insoniyat tomonidan quriladigan uylarning deyarli barchasini “Smart house” yani “Aqlli uy” deb atashimiz mumkin. Aqlli uy – uyni zamonaviy va kam elektrni istemol qiluvchi yoritish jihozlari bilan yoritish, haroratni nazorat qilish, multimediya, xavfsizlik, oyna va eshik operasiyalarini avtomatik ochib yopilishi hamda qulflanishini nazorat qilish, havo sifati yoki konforning boshqa vazifalarini boshqarish va nazorat qilish uchun yuqori darajada rivojlangan, avtomatlashtirilgan tizimlarga ega bo‘lgan uy.Ular bir-biri bilan simsiz va aloqa kabellari orqali bog‘langan va uyingizda kundalik hayotingizni yanada qulaylashtiruvchi elektron moslama va uzatgichlar tizimi. Zamonaviy texnologiyalar yordamida xonadonni buzg‘unchilardan, yong‘in yoki suv bosishi kabi favqulodda holatlardan himoya qilish, resurslarni tejab qolish hamda xonada yorug‘lik, harorat va namlik darajasini ovoz yordamchilari va avtomatika yordamida sozlagan holda, kundalik hayotni mahsuldor qiladi. Butun tizim ilova orqali yoki qo‘lda nazorat qilinadi, shuning uchun undan foydalanish nafaqat kattalarga, balki keksa va bolalarga ham qulay.Hozirgi kunda “Aqlli uylar” uchun ko‘plab qurilmalar ishlab chiqilib, foydalanish borgan sari qulaylashib, soddalashib yani oddiy xalq tushunib ishlata oladigan darajaga yetib keloqda.Shu sababli bu qurilmalar uy egasi tomonidan o‘z xohishiga qarab hamda iqtisodidan kelib chiqib amalga oshiriladi. Asosan bu qurilmalar uy (korxona)ning qanaqa maqsadda foydalanishidan kelib chiqib qo‘yiladi.Misol uchun muhim obyekt bo‘lsa va u yerda maxfiy malumotlar saqlansa axborot xavfsizligi jihatdan ham qurilmalar qo‘yib undan tashqari uyning fizik himoya vositalaridan ham foydalanamiz. Ayniqsa hozirgi kunda “Aqlli uylar”ning ko‘plab g’ayrioddiy turlari chiqib bormoqda.

Aqlli uy” – bu oila va mulkni xavfdan saqlash, barcha kommunikatsiya tizimlarini nazorat qilish va xonadonda o‘tkaziladigan har bir kun balki soniyadan zavqlanish imkonini beruvchi qulay va hamma o‘z istaklaridan kelib chiqib tashkil qiladigan ochiq tizim! Hozirgi davrda «Aqlli uy»ning zamonaviylashgan, yanada takomillashti­rilgan ko‘rinishlari ishlab chiqilmoqda, avtomatlashtirilgan yuqori texnologiya qurilmalari aholi yashashi uchun mo‘ljal­langan. Qisqa qilib aytganda, qo‘shimcha hamda maxsus algoritmlar yordamida uyda sodir bo‘layotgan ishlarni bemalol nazoratga oladi. Bunda shuni ham hisobga olish kerakki, bu o‘zgarishlar insonlarga ham ta’sir ko‘rsatadi. Avtomatlashtirilgan rejimda yashovchilar hamda ular­dan foydalanuvchilar tashqi va ichki sharoitga moslashgan holda muhandislik tizimi va elektr qurilmalarining ishla­shini kuzatib boradi.“Aqlli uylar”ning ommalashishiga olib kelgan sabablardan yana biri bu siz uydan tashqarida bo‘lgan vaqtingizda ham masofadan boshqarilish xususiyatini mavjudligidadir. Simsiz aloqa vositalari hamda axborot almashish vositalari ortishi bilan masofadan boshqariladigan qurilmalar vaqtni oqilona tejash vositalariga aylanmoqda.

Smart Home tizimi quyidagi tizimlar bilan ishlaydi va bu tizimlarni boshqarishi va nazorat qilishi mumkin.

• 
  yoritish tizimlari;
  
• 
  elektr tizimi;
  
• 
  shamollatish tizimlari;
  
• 
  iqlimni boshqarish;
  
• 
  videokuzatuv tizimlari;
  
• 
  yong’in signalizatsiyasi;
  
• 
  xavfsizlik signallari;
  
• 
  foydalanishni boshqarish tizimlari (egalarni tan olish);
  
• 
  favqulodda holatlarni boshqarish.
  

Va bundan tashqari uy va korxona xususiyatlaridan kelib chiqqan holda boshqa qurilmalarni tanlashimiz mumkin.

Smart uy texnologiyasida avtomatlashtirish 3 darajaga bo‘linadi. Ularning har biri o‘ziga xos xususiyatlarga ega:

Yuqori. Ushbu darajada aqlli binoning majmuasi tomonidan kiritiladi. Shuningdek, odamlar (ijarachilarning) tizimi bilan odamlar interfeysi bilan tushunarli bo‘lgan holda o‘zaro ta’siri mavjud.

O‘rta. Aasuzning individual qismlari o‘rtasida bog‘liqlik mavjud. Ushbu darajadagi kommutasiya uskunalari, kontrollerlar, kalitlar, boshqaruv panellari, shu qatorda. uzoqdan.

Pastki. Ushbu daraja atrof-muhit ko‘rsatkichlari, shuningdek o‘rta darajadagi kommutasiya vositalarida o‘zgarishlarga javob beradigan aktuator va sensorlar kiradi.

Smart uyga kiritilgan tizimlar. Boshqaruv. Masofaviy boshqarish vositalari va devor paneli elektr asboblari, ko‘p metr, ijro etuvchi qurilmalarning ishlashini masofadan boshqarish imkoniyatini beradi.

Iqlim nazorati. Harorat, namlik va boshqa mikroiqlim ko‘rsatkichlarini avtomatlashtirilgan yoki avtomatik ravishda tartibga solish. Bu alohida xonalarga va umuman butun kvartiraga tegishli.

Yoritish. Yoritish moslamalarini boshqarish va yoritish moslamalarini avtomatik sozlash. Elektr energiyasini iste’mol qilishdan oqilona. Windows-dagi panellar va ko‘rlarni avtomatlashtirilgan boshqarish.

Quvvatlantirish manbai. Iste’molchilarga elektr energiyasini uzluksiz etkazib berishni ta’minlash. Zarur bo‘lganda, agar kerak bo‘lsa, muqobil energiya, elektr tejashga o‘ting.

Xavfsizlik. Videokuzatuv, kvartirada yoki alohida xonalarda, telemetriyada foydalanish. Aqlli uy tashqi tomondan kirib ketishining oldini olish uchun uyda egalarining huzuriga taqlid qila oladi.

O‘yin-kulgi. Uydagi multimedia qurilmalarini birlashtiradigan va ularni har qanday xonadan boshqarishga imkon beradigan ko‘p funksiya. Interkomning baland funksiyasi va masofadan ortiq foydalanish mavjud.

1.4-rasm. Aqlli uy jiholarini bir-biri bilan bog‘lanishi.

Aqlli uylarni avtomatlashtirishning bir qancha afzalliklari mavjud sanaladi. Bu qurilmalar tez ommalashishining ham sababi shunda sanaladi. Quyida bir nechta misol beramiz:

• 
  Kechayu kunduz elektr talab qiladigan joylarda elektr tejovchi jihozlardan foydalanish yordamida elektrni tejash.
  
• 
  Uydagi istalgan joydan multimedia qurilmalari va elektr jihozlarini qulay boshqarish.
  
• 
  Uy-joy sharoitida dolzarb ma’lumotlarni olish(bunga jahon va hudud malumotlari, ob-havo malumotlari, tabiiy ofatlar zilzilalar haqidagi malumotlar tashqaridaig mashinalar trafigi va boshqa shunga o‘xshash)
  
• 
  Odamlarning xonaga kirishini masofadan boshqarish,
  
• 
  gaz va boshqa hodisalar yong‘in, suv toshqini, portlashining oldini olish qobiliyati.
  
• 
  Suvni sug‘orish, shamollatish, isitish xonalarini, boshqa jarayonlarni avtomatlashtirish.
  
• 
  Shunisi e’tiborga loyiqki, siz o‘z qo‘llaringiz bilan qaysi tizimlar avtomatlashishini kiritishingiz mumkin.
  

Aqlli uylarda ishlatiladigan sensorlar. Smart uyda, turli xil sensorlardan foydalanish mumkin. Sensorlarning turlari hozirda juda ko‘p.Har bir turdagi sensorlarni o'rnatish kerak emas.Faqatgina o‘zimiz ishlatadigan va biz uchun juda muhim bo‘lgan sensorlarni o‘rnatish kerak.

• 
  Harakat. Harakat zonasi haqida jadval va harakatlanuvchi ob'ektlarning ko'rinishini kuzatib borish. Avtomatlashtirilgan yorug'likni boshqarish.Bu datchiklar asosan harakat haqida malumot beradi
  
• 
  Mavjudlik. Ishlash printsipi harakatning sensori bilan o'xshash, ammo sezgirlik sezilarli darajada yuqori. Shu sababli bunday qurilmalar himoya qilish uchun ishlatilmaydi, lekin ko'pincha yoritishni boshqarish uchun murojaat qiladi.
  
• 
  Harorat. Konditsioner va uy-joy isishi nazorati uchun ajralmas moslamalardir. Mikroiqlim sharoitida harorat va namlik sensorlarini qo'yish tavsiya etiladi.
  
• 
  Ovoz. sensorlar oyna va shunga o‘xshash joylarga qo‘yiladi. Va ularga tegishi natijasidagi tovushiga javob beradi va shu bilan hujumchilarning ruxsatsiz kirib borayotganini xabar beradi.[14]
  

1
.5-rasm. Eshik va deraza uchun datchiklar.

1.5-rasmda berilgan datchiklar sezish datchiklari bo‘lib bu datchiklar buzishga harakat qilinganda yoki biror buyum qattiq tekkanida faollashadi.