Inson huquqlari tushunchasi va inson huquqlari taninlanishining huquqiy asoslari

Adabiyotlar.
1. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida T. O‘zbekiston 2011.

2. Karimov I.A. Inson manfaati , huquq va erkinliklarini ta’minlash, hayotimizning yanada erkin va obod bo‘lishiga erishish bizning bosh maqsadimizdir. T.O‘zbekiston 2012.

3. Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarning qo‘shma majlisidagi nutq. T.O‘zbekiston 2016. 56 b.

4. Mirziyoev SH.M.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak.T.O‘zbekiston 2017.104 b

5. SHarifxo‘jaev M. O‘zbekistonda ochiq fuqarolik jamiyatini shakllanishi. T. SHarq, 2003

6. Qirg‘izboev M.Fuqarolik jamiyati genezisi, shakllanishi va rivojlanishi. T.O‘zbekiston,2010

7. Jalilov A va boshqalar. Fuqarolik jamiyati asoslari. T. Baktiapess,2015

8. O‘tamurodov A va boshqalar. Fuqarolik jamiyati fanidan tushuncha va atamalar lug‘ati. Lotin yozuvida. T. Turon zamin ziyo. 2017. 23 b.t.

O`zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xattiharakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to'g`risida»gi qonuniga binoan davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari, fuqarolarning o"zinio'zi boshqarish organlari va mansabdor shaxslarning sudga shikoyat qilishga loyiq xattiharakatiari (qarorlari) jumlasiga:

a) Fuqaroning huquqlari va erkinlikiarini buzgan;

b) Fuqaroning o`z huquqlari va erkinliklarini ro`yobga chiqarishiga monelik tuo`dirgan;

d) Fuqaro zimmasiga qonunga xilof ravishda qandaydir majburiyat yuklatilishiga sabab boigan xattiharakatlar (qarorlar) kiradi.

Fuqaro o`z huquqlari va erkinliklarini buzadigan xattiharakatlar (qarorlar) ustidan shikoyat bilan bevosita sudga yoki tobelik tartibida yuqori turuvchi organga yoxud mansabdor shaxsga murojaat qilish huquqiga ega.

Berilgan shikoyatni tegishli davlat organi, mansabdor shaxs bir oylik muddatda ko`rib chiqishlari shart. Agar fuqaroning shikoyatini qanoatlantirish rad qilingan boisa yoki u shikoyat bergan kundan boshlab bir oy mobaynida javob olmagan boisa, sudga shikoyat bilan murojat qilishga haqli.

Sudning qonuniy kuchga kirgan qarori barcha davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari, fuqarolarning o`zinio`zi boshqarish organlari, mansabdor shaxslar, fuqarolar uchun majburiy va uni bajarish shart.

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 45moddasida «Voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolo`iz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir» deb mustahkamlangan. Bu O`zbekiston Respublikasida voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolo`iz keksalarni davlat himoyasida ekanligini Konstitutsiya darajasida mustahkamlanishi ijtimoiy yo`naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirish hamda ijtimoiy davlat barpo etish kabi strategik maqsadlarni amalga oshirishning salmoqli asosi hisoblanadi. Shuningdek, bu sohada qabul qilingan qator normativ hujjatlarni davlatimizning ijtimoiy sohada olib borayotgan odilona siyosatining mahsuli sifatida baholashimiz mumkin. Ushbu normativ hujjatlar qatoriga misol tariqasida «Aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini aniq yo`naltirilgan tarzda qo`llabquvvatlashni kuchaytirish to'g`risida» 2002yil 25yanvardagi Prezident Farmbnini ( bola ikki yoshga toigunga qadar uni parvarish qilish bo`yicha onalarga beriladigan oylik nafaqalar miqdori 2002yilning 1fevralidan boshlab eng kam ish haqining 170 foizi, 2003yilning 1yanvaridan boshlab esa 200 foizi miqdorida belgilanganligi mustahkamlangan) ko`rsatish mumkin.

O`zbekiston Respublikasining ijtimoiy sohada olib borilayotgan siyosati yoshi uluo`, keksa fuqarolarimizni ham nazardan chetda qoldirgani yo`q. Ularga o`amxo`rlik ko`rsatishni oshirish hamda ijtimoiy muhofaza qilish, moddiy va ma'naviy qo`llabquvvatlashni yanada kuchaytirish maqsadida 2002yil O`zbekiston Respublikasida «Qariyalarni qadrlash yili» deb e'lon qilindi. Shu munosabat bilan o`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2002yil 24yanvarda «Qariyalarni qadrlash yili» davlat dasturi qabul qilindi.

Konstitutsiyamizning 46moddasida Xotinqizlar va erkaklarning teng huquqlarga ega ekanligi mustahkamlangan. «Ayollar bilan erkaklarning teng huquqliligini ta'minlash uchun davlat keng miqyosda qo`shimcha tadbirlarni amalga oshirmoqda. Davlat ayollarga bilim olishi, kasb egallashi, mehnat qilishi, unga haq olishi, siyosiy hayotda faol ishtirok etishi uchun erkaklar bilan teng imkoniyatlar yaratib ayollarning oiladagi o`rni, jismoniy imkoniyatlarini hisobga olib, ularga mehnat qilishda,soo`lio`ini mustahkamlashda yaxshi sharoitlar va irntiyozlar yaratib berishi ham zarurdir. Chunki, teng imkoniyat va qo`shimcha sharoit, imtiyozlar o`rnatish bilangina ayollar teng huquqliligi ta'minlanishi mumkin. Bundan tashqari, oiladagi ishlarning asosiy qismi ayollar zimmasiga tushadi, buning natijasida ayollar o`zlarining toia huquqliligi imkoniyatidan foydalana olmaydilar. Shuning uchun davlat ayollar bilan erkaklarning tengligini eion qilar ekan, buni ta'minlash uchun ayollarni qo`shimcha ravishda moddiy va ma'naviy rao`batlantirish choralarini ko'rmoqda»

O`zbekiston Respublikasida xotinqizlarga beriladigan e'tibor milliy qonunchiligimizda ham o`z aksini topmoqda. Jumladan, O`zbekiston Respublikasining «Oliy Majlisiga saylov to'o`risida»gi (yangi tahrirda) qonunda siyosiy partiyalar tomonidan deputatlikka qo`yiladigan nomzodlarning 30%i xotinqizlardan bo`lishi mustahkamlandi.

O`zbekiston Xotinqizlar qo`jnitasining, Respublika xotinqizlar jamoat tashkilotlarining ayollar huquqlarini himoya qilish, ularning mamlakatimiz siyosiyijtimoiy, sotsialiqtisodiy va madaniy hayotida to`laqonli ishtirok etishini ta'minlash, xotinqizlar hamda yoshlarning ma'naviy va intellektual saviyasini yuksaltirish borasida olib borayotgan ishlarining samaradorligini oshirish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004yil 25mayda «O'zbekiston Xotinqizlar qo`mitasi faoliyatini qo`llabquvvatlash borasidagi qo`shimcha choratadbirlar to'o`risida»gi farmoni qabul qilindi. Unda O`zbekiston Xotinqizlar qo`mitasi va ularning joylardagi bo`linmalari faoliyatining eng muhim vazifalari va yo`nalishlari zamon talablariga javob beradigan tarzda belgilandi.

Fuqarolarning Konstitutsiyaviy burchlari bu Konstitutsiya darajasida mustahkamlangan va tegishli davlat hududida yashovchi har bir fuqaro uchun jamiyat, davlat va shaxslar manfaati yo`lida ma'lum bir xatti harakatlarni bajarish yoki ulardan tiyilish majburiyatidir.

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov Oliy Majlisning birinchi chaqiriq VI sessiyasida qilgan ma'ruzasida: «Insonning o`z huquq va burchlarini bilishi insonning Konstitutsiyaviy huquqlarining ta'minlanishini kafolatlaydi. Biz odamlardagi eski tuzum psixologiyasini o`zgartirishimiz va yangi huquqiy ongni shakllantirishimiz lozim. Inson anglasinki, erkinlik bu burch mas'uliyatidir» deb ta'kidladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 19-moddasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasi fuqarosi va davlat bir-biriga nisbatan bo`lgan huquqlari va burchlari bilan o`zaro bogiiqdir.

O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining burchlari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 47-52moddalarida mustahkamlangan bo`lib, ular quyidagilardan iborat:

— Barcha fuqarolar Konstiutsiyada belgilab qo`yilgan burchlarini bajaradilar:

— Fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga rioya etishga. boshqa kishilarning huquqlari, erkinliklari. sha'ni va qadr qimmatini hurmat qilishga majburdirlar;

— Fuqarolar O`zbekiston xalqining tarixiy, ma'naviy va madaniy merosini avaylabasrashga majburdirlar. Madaniyat yodgorliklari davlat muhofazasidadir;

— Fuqarolar tabiiy atrofmuhitga ehtiyotkorona muno sabatda bo`lishga majburdirlar;

— Fuqarolar qonun bilan belgilangan soliqlar va mahalliy yio`imlarni to`lashga majburdirlar;

— O`zbekiston Respublikasini himoya qilish - O`zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. Fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o`tashga majburdirlar.

Har bir fuqaro qonun oldida tengdir va boshqa fuqarolarning millati, tili, dini va e'tiqodini hurmat qilishi shart. Har bir fuqaro o`z huquq va erkinliklaridan manfaatlari yo`lida foydalanayotganda, uning xattiharakatlari boshqalarga, ya'ni shaxs, davlat va jamiyat manfaatlariga zarar yetkazmasligi lozim.