Inson fizalogiyasiga sun’iy va tabiy yoritishni ta’siri

INSON FIZALOGIYASIGA SUN’IY VA TABIY YORITISHNI TA’SIRI.
Sh.Yoqubbekov, Magistr I.Izzatullayev (Namangan muxandislik-qurilish instituti)


Annotatsiya: Ushbu maqolada yorug’likning inson hayotidagi o’rni, tabiy va sun’iy yoritishni to’g’ri tashkil etilishi hamda xonada tashkil etilayotgan yoritish tizimini xona ichidagi predmetlar bilan bog’liqligi ko’rib chiqilgan.
Kalit so’zlar: Yorug’lik, soya, oq-qora, metobalizm, endokrin, pisixaligiya, sun’iy yorug’lik,biologic, nur, tabiy yorug’lik,
Yorug'lik- inson hayotidagi muhitning eng muhim elementi bo'lib, uni tanasining funktsiyalarini nazorat qiladi, metabolizm va endokrin bezlarning faoliyatiga ta'sir qiladi. Yorug'likning ruhiy holatiga ta'siri insonning unga qarama-qarshi ta'sir qiladigan yorug'lik va soyaning muvozanatli almashinuviga bo'lgan ehtiyoji bilan bog'liq. Inson uchun yorug'likning alohida ahamiyati turar-joy binolarida sun'iy yoritishni tashkil qilishda hal qilinishi kerak bo'lgan uchta asosiy vazifani qo'yadi;
Birinchisi, vizual va psixologik qulaylikni yaratish: yorug'lik ko'rish uchun eng yaxshi sharoitlarni ta'minlashi, ko'zning charchashining oldini olishga yordam berishi, yaxshi sog'liq va farovonlikni saqlashi, dam olish, o'qish, ovqat pishirish va boshqa uy ishlari uchun yoqimli muhit yaratishi kerak.
Ikkinchisi, turar-joy binosining vazifasi va tuzilishini tashkil etilishi bilan bog'liq bo'lib, sun'iy yoritishning har bir alohida xonaning maqsadiga, uning vazifasiga, maydonlariga, shuningdek, turli vaqtlarda oila ehtiyojlarining o'zgarishiga optimal muvofiqligidan iborat bo’lishi kerak. [1]
Uchinchi vazifa turar-joyning hissiy va badiiy yechimi bilan belgilanadi, bunda yorug'lik binoning ichki muhitini asosiy kompozitsion va dekorativ dizaynini va uning bezaklari bilan uyg’unlashishi, ularga o'ziga xoslikni berishi, yashash muhitini badiiy va yaxlitlik muhitga aylantiradigan fazilatlarga ega bo'lishi kerak.
Xonaning ichki qismdagi turli sirtlarga tushgan sun'iy yorug'lik nurlari ularni notekis yoritadi: buyumlarnung bir qismi ko'proq yorug'lik oladi, boshqalari kamroq, boshqalari esa umuman olmaydi. Sirtning yoritilishining kuchi yorug'lik manbasining kuchiga va bu sirt yorug'lik manbasiga nisbatan yorug’lik oqimi tushish burchagiga bog'liq. Perpendikulyar nurlar tushadigan sirtlar yuqori yorug’lik tushashadigan yuzalar hisoblanadi . Nurlarning qiyaligi qanchalik kuchli bo'lsa, ular yuzaga kamroq tushsa, shunchalik zaifroq yoritiladi. Bundan tashqari, yorug'lik kuchi masofaga qarab o'zgaradi: yorug'lik manbai qanchalik uzoq bo'lsa, sirt zaifroq yoritiladi va ob'ektning sifatlari kamroq paydo bo'ladi. Ma'lum bo'lishicha, ko'zlarning e'tiborini yuqori yorqinlik emas, balki ular bilan birga keladigan qarama-qarshiliklar jalb qiladi. Ko'z ular uchun "ov" qilganga o'xshaydi. Qorong'i maydonning yorug'lik maydoni bilan qo'shilishi ko'rishni boshqaradi va atrof-muhitni idrok etish ketma-ketligini belgilaydi. Binobarin, yorug'lik xonada notekis yoritishni yaratish va ma'lum bir shaklni idrok etish o'lchovini belgilash vositasi sifatida ishlatilishi mumkin. Yorug’likni to’g’ri taqsimlanishi bizga xonaning go'zalligini ochib berishga, uni yanada go’zalroq qilib jihozlashimiz imkonini beradi. To'g'ri tashkil etilgan yorug'lik effektlari yordamida yorug'lik va soyaning uyg’unlashishi, bizga atrof-muhitning naqadar go’zalligi va xilma-xilligi tuyg'usini beradi. [2]
Yorug'lik xonaning ichki muhitiga hayot bag'ishlaydi va albatta, insonning o'zini his qilish uchun muhim ahamiyatga ega. Yorug'lik ko'pincha quydagi hissiy toifalarda tasvirlanadi: g'amgin, muloyim, mehribon, qattiq, iliq va hokazo. Fiziologik sabablarga ko'ra, odamlar sun'iy yorug'lik miqdorini juda yaxshi bilishadi. Shunday qilib, uyquchanlik, muvozanat, depressiyani keltirib chiqaradigan xonaning yetarli darajada yoritilmasligi insonning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy salomatligiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Shu bilan birga, xonadagi juda ko'p yorug'lik miqdori xonani juda ham ochib beradi, bu esa insonni ishonch va xavfsizlik hissidan mahrum qiladi. Insonning biologik ehtiyojlariga ko'ra, yashash xonasidagi sun'iy yorug'likning sifati quyosh nuriga imkon qadar yaqin bo'lishi kerak. Terapiyada rangli yorug'lik odamga samarali ta'sir ko'rsatishi isbotlangan. Rangli yorug'likda rang yengil va butunlay boshqacha tarzda qabul qilinadi. Uning yordami bilan siz xonada turli xil rang muhitini yaratishingiz mumkin, shuningdek, turli xil rang kombinatsiyalarini olishni hisobga olgan holda yorug'likni tartibga solib, haqiqiy rang va yorug'lik spektakllarini yaratishingiz mumkin. Rangli yorug'lik manbalari ship, devorlar, pol tekisligi, ichki bezatish buyumlari, masalan, stol ustidagi gullar va boshqalarning sirtlariga kiritilishi mumkin. [3]
Sun'iy yoritish insonning kunlik tetiklik davrini oshirish uchun mo'ljallangan. Shunga ko'ra, u barqaror bo'lishi kerak, miltillamasdan, "porlashi" juda kuchli bo'lmasligi kerak, lekin vizual zo'riqishsiz kerakli ishlarni bajarish uchun yetarli bo’lishi zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. A.M.Kasimakhunova, Sh.A.Olimov, R.Nurdinova, Tahir Iqbal,
L.K.Mamadalieva. Highly Efficient Conversion of Solar Energy by the PhotoelectricConverter and a Thermoelectric Converter. Journal of Applied Mathematics and
Physics, 2018, 6,1-10. http://www.scirp.org/journal/jamp520-529стр.
2. Мамадалиева Л.К. Разработка высокоэффективного селективного
фототермопреобразователя на основе гетероструктурных
фотопреобразователей и термоэлементов из BiTeSb-BiTeSe. автореферат
диссертации доктора наук(DSc) по техническим наукам. 2020г. Ташкент.
3. Васильев, А.П. Ландсман. Полупво «Советское радио», 1971 г. Москва. роводниковые фотопреобразователи.