Innovatsiyaning turlari va maqsadi

Mavzu:Innovasiyalarni moliyalashtirishning maxsus shakllari
Innovatsiya – yangilik yaratish (ingl. innovation — yangilik yaratish, joriy etish)
Innovatsiyaning turlari va maqsadi
•Korxonaning ishlab chiqarish jarayonlariga texnik va texnologik yangiliklar kiritish orqali ishlab
chiqarish jarayonlarini kengaytirish evaziga korxonaning foyda olish darajasini oshiradi.
•Yangi mahsulot yoki xizmat turlarini joriy etish uchun sohaga investitsiyalarni jalb etish orqali
korxonaning raqobatbardoshligini oshiradi.
•Ilgari mavjud bo‘lmagan yangiliklarni, ihtirolarni, izlanmalarni va talabni qondirishning yangi
metodlarini joriy etadi.
•Innovatsiya yangi texnika va texnologiyalarni rivojlantirish, ishlab chiqarishning yangi zamonaviy
turlarini o‘zlashtirish (va x.k.) uchun jalb etilgan kapitalga moddiy tus beradi (mujassamlashtiradi)
Innovatsiyaning manbalari
-Mavjud texnologiyalarni va bilimlarni chetdan kiritish, ularni mahalliy sharoitlarga moslashuvi
- Sohaga yangi bilim, izlanma va texnologiyalarni nafaqat mahalliy talab ehtiyojlar darajasida balki
katta masshtablarda kirib kelishi
Innovatsion loyihalarning rivojlanish bosqichlari
1. Boshlang‘ich etap
2. Startap
3. Ilk o‘sish
4. Kengayish
5. Loyihadan chiqish
1. Boshlang‘ich etap – bu bosqichga ilk ilmiy izlanmalar kiradi
2. Startap – ilmiy izlanmalarning timsoli (maketi) yaratiladi va bozor o‘rganiladi
3. Ilk o‘sish – izlanmalardan namuna yaratiladi ishlab chiqarishni kengaytirish mumkinligi o‘rganiladi
4. Kengayish – loyihalar amaliyotga tadbiq etiladi va bozorga ta'siri o‘rganiladi
5. Loyihadan chiqish – loyihalarni investorga sotish
Innovatsion loyihalarni davlat tomonidan qo‘llab quvvatlash
Innovatsiyalarni - raqobatni kengaytiruvchi milliy iqtisodiyotni uzoq muddatga rivojlantirish omillaridan
biri ekanligi sababli uni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash lozim.
Shu bois ko‘p mamlakatlarda innovatsion loyihalarni qo‘llab-quvvatlovchi fondlar va jamg‘armalar tashkil etilgan.
1. To‘g‘ridan-to‘g‘ri kapital yo‘naltirish
Hukumatning to‘g‘ridan-to‘g‘ri
investitsiyalari
Hukumat to‘g‘ridan-to‘g‘ri
venchurlik fondlariga yoki kichik
biznesga mablag‘larni yo‘naltiradi
Belgiya – Investment Company
for Flanders (GIMV)
Davlat kredit mablag‘lari
Uzoq muddatli, imtiyozli kredit
mablag‘larini va beg‘araz
mablag‘larni kichik biznesga yoki
venchurlik fondlariga yo‘naltiradi
Daniya – VaekstFonden
(Business Development
Finance) Loan Programme
2. Moliyaviy imtiyozlar
Soliq imtiyozlari
Kichich biznes yoki venchurlik
fondlariga sarflangan mablag‘lar
doirasida soliq imtiyozlari beriladi
Buyuk Britaniya – Enterprise
Investment Scheme and
Venture Capital Trusts
Kafolatlangan qarzlar
Kichik biznes korxonalariga
sarflangan mablag‘lar doirasida
ma'lum shart-sharoitlar evaziga
banklarda qarz depozitlari ochish
Fransiya – Societe Francaise de
Garantie des Financements des
Petites et Moyennes Enterprises
(SOFARIS) Respublikamizda ham innovatsion loyihalarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida 2008 yilning 15 iyulida
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-916 sonli qaroriga asosan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida “Texnologiyalar transferi agentligi” tashkil etilgan va ushbu agentlik zimmasiga yangi texnologik ishlanmalar va ilmiy g‘oyalarni moliyalashtirish vazifasi yuklatilgan.
Investitsiyalar xarakatdagi va kuchmas mulk, texnologiyalar va xokazolarning nomoddiy aktivlari
(litsenziyalar, patentlar) kurinishida xam amalga oshirilishi mumkin.
Kup operatsiyalarda «investitsiya» pul mablag‘larini qo‘yishga aytiladi. Amaliyotda xar doim xam
shunday bulavermaydi.Investitsiyalash boshqa formalar kurinishda xam amalga oshiriladi. Misol: korxona ustav kapitaliga badal kurinishdagi kuchar va kuchmas mulkka, qimmatli qog‘ozlarga, nomoddiy aktivlarga ulushi xisoblanadi.
Xaqiqiy investitsiyalar deganda xakiqiy aktivlarga qo‘yilgan mablag‘ tushunilib- moddiy va nomoddiy
kurinishda buladi(ayrim xollarda nomoddiy aktivlarga ‘yilgan mablag‘ ilmiy texnik rivojlanishga
asoslangan bulsa uxolda bu innovatsion investitsiya xam deyiladi). Xaqiqiy investitsiyalar kapital qo‘yilma
shaklida malga oshadi.
Xaqiqiy loyixalarga qo‘yilgan investitsiyalar-vaqtlar buyicha uzoq muddatli jarayondir.Shu sababli baxolash
jarayonida quyidagilarga e'tibor berish kerak:
-loyixaning riskliligiga-xarajatlarni koplash muddati kancha uzoq bulsa uning investitsion riskliligi shuncha
yuqori buladi:
-pulning vaqtinchalik qiymati vaqt utishi bilan inflsiya natijasida uning kadri-qiymatini yukotishi.
loyixaning jozibadorligi boshqa variantlarga nisbatan qo‘yilgan kapitalni daromadlilik darajasini
kompaniya aksiyasi kurs qiymatini risklilik darajasi kamrok bulgan sharoitda imkoniyat darajada oshirish,
investor uchun bu maqsadni aniqlash imkoniyatini mavjudligi.
1.Moliyalashtirishmi rejal ashtiri sh
Molshshshpirishni rejalashtirshp asoslari. Likvidlikni rejalashtirish.
Likvidpikni rejalashgirishning maqsadi va mazmuni. Daromad va xarajatlar balansi.
Daromadaar va xarajatlar balansining maqsadi va mazmuni. Balanslar.
Balansning maqsadi va mazmuni. Ko‘rsatkichlar taxdyuga. Shaxsiy kapital ulushi. Likvidaik.
Cash flow (naqs pul oqimi). Aylanma vositalar rentabelligi. Shaxsiy kashggal rentabelligi. Investitsiyapar.
2.Moliyalashtirish
Kashggalga bo‘lgan ehtibj va uvdan foydalanish. Moliyalashtirish vositalari. O‘tmshodagi modiyalashtirish.
Tadqiqotlarni tashkil etishning Amerika tajribasi - tavak- kalchnlikli (venchurli) bshyaes deb nom olgan tadbirkorlik
turini yuzaga keltirdi.
Venchurli biznes tadqiqotlar, ishlanmalar, mi mahsulotni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan mustaqil kichik firmalardan
tashkil top- gan bo‘ladi. Ularni tadqiqotchi olimlar, muhandislar, novatorlar tappsil etadi. Buvday firmalar AQSh, G‘arbiy
Nvropa va Yaponiada keng tarqalgan.
Kichik jamoa yangi g‘oyalarni tezroq o‘zlapggirishi va rivojlaniti- 'rishi mumkin.
Kichik tadqiqot biznesi 60-yshsharda shakplana boshlagan.
Kichik va o‘rta tadqiqot firmalari, misol uchun, yirik universi- tet markazlari yaqinida tashkil eggilgan. Ular birgadakda
yerni ijara- ga olishgan va universitetning laboratoriya va axborot texnikasidan foydalanganla^Shu tarzda AQShning Stenford
universiteti yaqini- da 3 mingdan orgiq kichik elektron firmalar jamlangan bo‘lib, ular- da band xodimlar soni 190-200 ming
kipshga teng. Ularning har biri bir-ikky" turdagi yangya mahsulotni ishlab chiqshp va o‘zlalggiryshga yo‘naltirilgan bo‘lib,
ularning umumiy salmogi jahonning komp'yu- ter va elektron qismlarning ayrim turlaridagi extiyojini 20%ini qoplaydi [21],
Chet el amaliyotvda kichik va o‘rta tadbirkorlikga ishchilar soni 500 kishigacha bo‘ngan firmalarni kiritshpadi.
Venchurli firmalar kashfiyot faolliginivg o‘sishi bosqichlarida o‘z ishini olib boradi.Venchurli firmalar, odatda, foyda keltirmaydi, chunki ular mah- sulot ipshab chiqarish bilan shugullanmaydi, balki o‘z ishlanmalarshi boshqa firmalarga (eksplereng, patient, kommutan) berishadi.
Venchurli firmalar ynrik kompaniyalarning sho‘ba korxonalari sifatida faoliyag yurntipsh mumkin. Ular, odatda, kam
soshsh xodim- lar shgatiga ega.
Innovatsiyaviy menejer funksiyalari an'anaviy menejer, yoki chet- dan taklif etilgai mutaxassis tomonidan amalga
opshriladi. Misol uchun konsaltiyG firmasndan taklif etilganlar.
Venchurli firmalarni tashknl etshp quyidagilar mavjudligini nazarda tutadi:
-innovatsiya g‘oyasi - yangi mahsulot, texnologiya;
-xamvyag ehtiyoji va tayushf etilgan toya asosvda yangi korxona tashsil etshpga tayyor bo‘lgan
tadbirkor;
-bunday korxonalarni moliyalashtirish uchun tavakkalchilik ka- pitali.
Venchurli moliyapapggirish ikkiga asosiy shakllarda amalga oshi-' riladi - yangi korxonalar aksiyalarini sotib olshp yoki turli xil kre- dvtyaarni ajratish vositasi yordamida.
Venchurli kapital degayada faqatgina yirik korxonalar mablagla- ' rnni emas, bapki banklar, davlat, sugurta, pensiya va
boshqa jamg‘arma- l^r mablaglarini ham tavakkalchiligi yukrri bo‘lgan sohalarga kiri- tshp tushuniladi.
Investitsiyalanshing boshha shaxllaridan farqli ravshssa, ushbu shakl bir qator o‘ziga xos xususiyaglarga ega:
-investorning kompaniya kapitalidagi to‘gridan-to‘gri yoki vosi- tali pay ipggiroki;
-uzoq muddatga mablag bershp;
-investorning molijshpgirilayoptan korxona boshqaruvidagi fassh ishtiroki.
Tavakkalchilik kapitalining rivojlanish darajasi yuqori bo‘lgan AQShda uning asosiy sohalari sifatida biznes
rivojlanishining boshlang‘ich bosqichlari e'tirof etiladi, venchur investitsiyalarining 39,2% ularning zimmasvga to‘gri keladi .
Venchur korxonalarning turlari quyidagicha bo‘lshpi mumkin:
-xususiy tavakkalchilikgaega biznes;
-yirik korporatsiyalarning ichki tavakkaltalnkga ega loyihalari.
Uz navbagada tavakkalchilikga ega bnznes xo‘jalik yuriguvchi sub- yektlarning ikyugga asosiy euriga ajratish mumkin:
Birinchi turi - mustaqil kichik innovatsiyaviy korxonalar.
Ikkinchi turi - ularga kashggal taqdim etuvchi moliya muassasalari.