Innovatsiya-ziyo

• Sergap odam ekansiz ! - y ig it shunday deb jerkib berdi.
Yuqoridagilardan xulosa qilib ayta olamizki, NM tushunchasi 
mohiyatan so‘zlovchining maqsadi bilan bog‘liq ekan, so‘zlovchi o‘z 
faoliyatini tinglovchiga moslashtira bilishi, tinglovchi esa so‘zlovchi 
saviyasini bilishi, tinglashga tayyor bo‘lishi kerak; so'zlovchi va
129

---

tinglovchiniflg har bin o‘ziga xos bo‘lishiga qaramay, maqsadlarida 
uyg‘unlik bo‘lmasa, muloqot samara bermaydi.
Muloqot jarayonida 
fonatsion noverbal vositalar
sirasiga sukut 
(jim turish, gapirmaslik) ham kiradi va tinglashga aloqadorligi (aynan 
emasligini) hi ham ta’kidlash lozim. Muloqot jarayonida sukut situativ, 
sotsial va psixologik omillar bilan b o g liq holda kommunikativ 
mazmun ifodalaydi. Ammo muloqot jarayonidan tashqari hollarda 
(masalan, uyqu, yolg‘izlik kabi) kommunikativ mazmun ifodajamasligi 
tabiiy.
Darhaqiqat, sukutning muloqot jarayonida naqadar ahamiyatli 
ekanligini Sa’diy Sheroziy o‘z misralarida shunday bitgan:
Oqillar nazdida gar о ‘Itirish odobdir,
Maslahat tashlqganda so ‘zga ко ‘rsatish himmat.
Ikki narsa aqlga s ig ‘maydi agar bilsang,
So ‘zlash paytida sukut-u keraksiz joyda suhbat.
Sukut saqlash ham o‘ziga xos ijtimoiy qiymat kasb etadi. 
Masalan, o‘z dil roziligini aytishda, o‘tganlaming ruhini shod etib, 
Qur’on tilovat qilib, duolar o‘qib, ulami esga olib sukut saqlashda, xafa 
bo‘lish, indamaslik, arazlashganda, mensimaslik holatida, kesatiq va 
kinoya kabilardir.
Sharq mutafakkiri Muhammad Sodiq Qoshg'ariy yaxshi kishilar 
odobi haqida bitilgan kitobida bu haqda shunday deydi: “ ... (yaxshi 
kishi) o ‘zini beadobona so‘zdin va fe’ldin yamon harakatdin va 
noxamvor (nbo‘rin) sukunatdin saqlag'ay.”
Abdulla Qodiriyning “0 ‘tgan kunlar” romanidan olingan 
quyidagi parehada sukut tahqirlash mazmunini anglatadi:
“...