Innovatsiya-ziyo

aka
so‘zining 
oka, ako
variantlari, 
kelyapti
so‘zining 
kevotti, kelopti, kelutti
shakllari 
bor. Yuksak madaniy nutq sohibi ulaming nutq sharoitiga mos 
variantini tanlab ishlata oladi. Deylik, boshqa sheva vakillari bilan
25

---

muloqotda yoki rasmiy vaziyatlarda ulaming adabiy til variantini 
qo‘llaydi. Shevadoshlari bilan suhbat jarayonida o‘z lahjasiga xosini 
ishlatadi.
Nutq madaniyati ijtimoiy hodisa, u jamiyat, fen va texnika, 
madaniy va adabiy hayot rivoji bilan uzviy bog‘liq holda taraqqiy etib 
boradi. Jamiyat a’zolarining bilim va madaniy saviyasi o‘sgan sari nutqi 
ham jilolanib, sayqallashib, adabiy til qoidalari va me’yorlariga 
muvofiq 
holda 
takomillashib 
boradi. 
Nutq 
madaniyatining 
rivojlanishida adabiyot, san’at, radio, televideniye va davriy 
matbuotning o'm i katta.
Og'zaki va yozma nutq madaniyatining o'ziga xos qoidalari va 
me’yorlari bor. Ayniqsa, yozma nutq madaniyati m e’yorlari uzoq 
asrlardan beri taraqqiy etib kelmoqda. Masalan, XV asrdayoq o‘zbek 
yozma nutqining me’yorlari bo‘lgan. Buyuk mutafekkir shoir Alisher 
Navoiy o'zining butun hayotiy va ijodiy feohyati bilan o‘z davri yozma 
nutq madaniyati, nutq odobi rivojiga mislsiz hissa qo‘shgan. Bobur, 
Muhammad Solih, Gulxaniy, Nodira, Ogahiy, Furqat, Muqimiy va 
boshqa shoirlaming asarlari tilida Alisher Navoiy an’analari davom 
ettirilgan. 0 ‘tmish ajdodlarimizning og‘zaki nutq madaniyati qanday 
bo‘lganligi haqida m a’lumotlar yetib kelmagan. Biroq xalqimiz orasida 
ming yillar davomida yashab kelayotgan “Yaxshi so'z - jon ozig'i, 
yomon so'z - bosh qozig'i”, “Bug'doy noning bo'lm asa ham, bug'doy 
so'zing bo'lsin”, “O'ynab gapirsang ham, o'ylab gapir”, “Har neni 
yemak - hayvonning ishi, har neni demak - nodonning ishi” kabi maqol 
va hikmatlaming yashab kelayotganligi o'tmishda ham og'zaki nutq 
madaniyatiga katta e’tibor berilganligini ko'rsatadi.
Ritorika.