Innovatsiya va intergatsiya

DARSNING TIPLAR I
Dars strukturasi o'quvchilar bilish faoliyatining xarakteri bo'yicha 
tasniflanadigan darslarning tipiga bog'liq bo'ladi. Ularni o'tkazish 
usullari, ta iim metodlari esa o'quvchilar mustaqil ishining darajasi 
bo'yicha tasniflanadi.
Darsning quyidagi tipiari mavjud: yangi bilim larni o'zlashtirish, 
m ateriallar to'plash. kuzatuvlar o'tkazish, jarayon va hodisalarni o'rga­
nish ko'nikm alarni tarkib toptirish bilim larni um umlashtirish, darslarni 
tizim lashtirish va m ustahkam lashdan iborat. Darsning muayyan 
m iqdordagi tiplarini beigilashning turlari, y o lla ri bilan uning ancha 
jiddiy strukturasi ishlab chiqilgan. M asalan, kombinatsiyalashgan 
darslar quyidagi sxema bo'yicha tashkil qilingan: tashkiliy jih a t 
o'quvchilar uy vazifasini qanday bajarganini tekshirish, o'quvchi- 
lardan o'tilgan m avzu bo'yicha so'rash, o'qituvchining yangi m avzuni 
bayon etishi, o'rganilayotgan m avzuni mustahkamlash, uyga vazifa 
berish. O'qituvchilarning ilg'or tajribasini tahlil qilish, didaktlar 
(I.T. Ogorodnikov, M .I.M axm utov, V.A.Onishchuk, R.A .M avlonova va 
boshqalar)ning tanqidi, darsning strukturasini tushuntirish ta iim n in g
hozirgi talablariga javob bermaydi, degan xulosaga olib keladi. Dars 
jarayoni faqat o'qituvchi va o'quvchilarning darsdagi ham korlik fao- 
liyati tashkil topishining tashqi ko'rinishini aks ettirib qolmasligi, balki 
o'quvchilar bilish faoliyati bilan b ogiiq ichki jarayonning m ohiyatini 
ham ifodalashi lozim.
Kamol toptiruvchi ta iim sharoitida «darsning strukturasi» tu- 
shunchasini aniqlashda uni uchta: didaktik, mantiqiv-psixologik va 
m etodik shartlar asosida ko'rib chiqish tavsiya etiladi. Bunda doimiy 
komponentlar: oldin o'zlashtirilgan bilim va harakatlar usullarini 
faollashtirish hamda qo'llashdan, ko'nikm a va m alakalarni shakllan- 
tirishdan iborat didaktik struktura asos bo'ladi (M .I.M axmutov).
Hozirgi zamon darsining eng muhim xususiyatlari yangi o'quv 
m avzuini va uni amalda qo'llashni o'zlashtirish bilan birga, ilgari 
o'rganilgan narsalarni o'zlashtirish, sintez qilish, takrorlash va m us­
tahkam lash, nazorat qilish kabi elem entlarining o'zaro bogianishidir. 
T.A .Ilina dars jarayonida barcha asosiy elementlarini o'z ichiga olgan 
tipini, ya’ni umumiy yoki aralash darsni tavsiya etadi.
46

---