Innovatsiya va intergatsiya

U M U M T A ’L IM M A K T A B L A R ID A
IN T E G R A T S IY A N IN G M A V JU D L IG I
Umumta’lim maktablarida bareha fanlarning o‘qitilishi bugungi kun 
o'smirlarining ijobiy munosabatlarini shakllantirishga yordam beradi.
O s m ir yoshdagi o'quvchilarning shaxsi va ularning kamoloti mu- 
ainmosi taraqqiy etayotgan va o'z taraqqivotida yuksak cho4qqiga intila- 
yotganlari jamiyat uchun dolzarb masaladir. Har bir o'quv fanining 
o'rganilishi, taMirn samarasi yuksak bo'lishi, bolalar erkin fikrlashni 
cvrganishi naqadar dolzarb ekanligi hech kimda shubha uyg'otmaydi. 
Erkin fikrlay oladigan kishigina jamiyatda o'z mavqeyini t o la idrok 
qila oladi.
Bilimdonlikning muhim qismi b o igan insoniy demokratik munosa- 
batlar tizimidagi teranlik shaxs taqdiri va salohiyatini belgilovchi
muhim omildir. Pedagogika va ijtimoiy psixologiya har bir o‘smir 
shaxsning hayotning barcha jabhalarida o6zini erkin sezish va fikrlarini 
to4la4o‘kis bayon etishiga o'rgatuvchi usul sifatida xizmat qiladi. 
Bugungi kunda o'smirlarning shaxslararo va ular o'rtasidagi o‘zaro 
munosabatlari m a lu m bir darajada ularning shaxsidagi psixologik 
holatlarni o'zgartirish va ijobiy munosabatlarni shakllantirishda yordam
205

---

beradi. Maktab ta'limining sarfat yo'nalishi mazmunini bolalarning 
ta'lim-tarbiya olishida odamiylik sifatlari qunt bilan singdirib borilsa, 
ular yetuk va barkam ol sog'lom, mustaqil fikrlovchi shaxs b o iib
yetishi belgilaydi. Har bir vosh davrning psixologik xususiyatlarini 
hisobga olgan holda tarbiyaviy ta’sir o'tkazish bolada o‘z vaqtida o‘zini 
anglashni vujudga keltiradi. Bolada o*zini anglash tuyg'usi qancha 
erta uyg'onsa, shaxsiy nuqtayi nazan o’z huquqini his etish, o'zining 
aqliy va jismoniy imkoniyatlarini baholash shunchalik tez pavdo 
bo‘ladi. Hozirgi vaqtda hamma fan lar, shu jumladan, politexnik sikl 
har tomonlama talqin qilinar ekan. shu fanlarni chuqur o‘rganish va 
uning ijtimoiy hayotini yaxshilash dolzarb va kechiktirib bo'lmaydigan 
masalalardan biridir.
0 ‘zbekistondagi shu sohadagi qarashlar, psixologik olimlarning 
olib borayotgan va rejalashtirilgan ilmiy-amaliy yo'nalishdagi barcha 
tadqiqotlarning qimmatli ahamiyati juda kattadir. Shu bilan birga 
barcha vosh avlod ta’lim-tarbiyasining buguni va ertangi kun talablari 
uchun zarurdir. Sharq mutafakkirlarining llg'or gboyalari - yosh 
avlodni aqliy va jismoniy jihatdan yetuk, maVifatli, bilim va hunarlarni 
egallagan, odob-axloq qoidalarini o’zida mujassamlagan, go'zal didli 
hamda zavqli qilib yetishtirishdir. Bu avloddan avlodga og‘zaki ijod 
va yozma adabiyotlar vositasida ommalashadi. Yosh avlodni hayotga 
tayyorlashda ko‘p asrlar davomida qo'llanilgan usul-vositalar. tadbir va 
shakllar, o‘ziga xos urf-odat va an’analar. tarbiya haqidagi g'oyalar va 
hayotiy tajriba xalq pedagogikasida mujassamlangandir.
M a’lumku har bir xalq boshqa xalqlar bilan bogliq holda vara- 
tilgan. Shu sababli ham ularning ijtimoiy-sivosiy va madaniy hayoti, 
urf-odatlari, amanalarida o*xshashlik mavjud. Bu o'xshashlik ular­
ning mehnat va nafosat, aqliy va axloqiv tarbiya usullarida yorqin 
ko'rinadi. Ular turli xil kasb egalari ЬоЧа olishadi. Bular quyidagi 
kasblardir: mexanizator, ta;mirlovchi-payvandchi, chorvador. dehqon. 
O'quvchilarni hozirgi zamon kasb-hunariga 
0
‘rgatish mehnatkash 
inson psixologiyasini rivojlantiradi. Umumta'lim maktabining vazifasi 
mana shulardan iborat. Ijtimoiy hayotimizdagi inqilobiv o'zgarishlan 
mustaqillik, huquqiy davlat tizimiga intilish - insonparvar psixologiya 
qonuniyatlari va ilmiy materiallarni o'rganish monitoringidan tur- 
mushda foydalanishga quyidagicha baho beradi:
206

---

• talabalarni individuallik qiyofasida shakllantirish;
®
taiim-tarbiyani, odamiylik sifatlarini qunt bilan singdira borish;
• tarbiyaviy jarayonning natijasi;
• keng bilim saviyasiga ega boiish, turli bilimlardan xabardor
boiishi:
• vosh pedagogik-psixologiya, ijtimoiy psixologiya va pedagogika, 
yosh fiziologiyasi hamda maktab gigiyenasidan chuqur bilimlarga ega
boiishi;
®
o'zi dars beradigan fan bo'yicha mustahkam bilimga ega boiib, o4z 
kasbi, sohasi ЬоЧ icha jahon fanida erishilgan yutuq va kamchiliklardan 
xabardor boiishi;
• ta iim va tarbiya metodikasini egallashi;
• o‘z ishiga ijodiy yondashishi;
• pedagogik texnika (mantiq, nutq, taiim in in g ifodali vositalari) va 
pedagogik taktikaga ega boiish;
• 
0
‘qituvchi o’z bilimi va pedagogik mahoratini doimiy ravishda 
oshirib borishi barobarida har bir 
0
‘qituvchi psixologik jihatdan ana shu 
talablar monitoringiga eng yuqori darajada mos keladigan boiishiga 
intilishi lozim.
Zamonaviy o'qituvchi o'quvchilar o ita sid a o’zaro munosabatlarni 
y o iga qo‘ya olish, bolalar jamoasida ijtimoiy-psixologik mexanizm- 
lardan foydalanishni bilishi zarur. Jamiyat tomonidan qo'yilgan talablar 
bilan bir qatorda o'qituvchi o’z faoliyatida tevarak-atrofidagi kishilar, 
maktab m a’muriyati, hamkasblari, o'quvchilar va ularning ota-onalari 
undan nimalarni kutishini ham esdan chiqarmasligi lozim.
Psixologik xnsusiyatlanmig turlari
Hozirga qadar yosh psixologivasi sohalari - chaqaloqlik, ilk bolalik, 
maktabgacha davr, kichik maktab, o'spirinlik, voshlik, yetuklik, 
keksalik davri bo'vicha bebaho