|
6. Yangi mavzuni mustahkamlash.
Shu matn yuzasidan savol tuziladi. Guruhlar savollarni tuzishlari
uchun vaqt beriladi. Savol lar tayyor bo'lgach har bir guruh o'zining
savollarini o‘qiydi. Boshqa guruhdagilar esa savollarga javob beradilar.
Matnni mustahkamlash uchun qisqacha non haqida m a’lumot berib
o'tiladi. Bug'doy qanda\ yetishtirilishi. qanday qilib un qilinishi va
albatta non qilib yopish uchun qancha-qancha kishilarning mehnati
sarflanishi aytib o'tiladi. Topshiriq: klaster usulida «non»ning turlari
ko'rsatib beriladi.
166
Г
I
r
n
Non haqida o'zlari
bilgan she’r-maqollar
yodlashadi. Topshiriq:
«Javdari
non» m avzusida rasm
chizadilar. Darsda faol qatnashgan
o‘quvchilarni e ’lon qilib, baholaydilar.
7.
Uyga
vazifa berish
va darsga yakun yasash.
«Javdari non»
matnini ifodali
o'qib,
qayta hikoyalashga tayyorlanib
kelish. Shuning bilan
darsim iz
tamom,
tanaffuz.
Savol va topshiriqlar
1. Ijodiy fikrlash bilan tanqidiy fikrlashning bogiiqiigi bormi?
. Ijodiy jarayondagi «omad» tushunchasini misoilar bilan isbotlab bering.
. Faqat axborotlarni taxmin qilishgina yangi g ‘oyalar paydo b o lish i uchun
yetarli emas? Buning uchun nim a qilish kerak?
4, Har asrda chop etilayotgan kitoblar sababini ochib bering.
5, Emotsiyalar, sezgifar, intuitsiya orasida bog'lanish bormi?
6, Ijodiy fikrlash tushunchasini ochib bering,
167
I ll QISM. INTEGRATSIYA
VIII BOB. PEDAGOGIKADA AN’ANAVIY
INTEGRATSIYANING TALQIN QILINISHI
«Ilmiy tahlil, - deb yozadi A.Y. Keyn. - tadqiq qilinayotgan
pedagogik hodisalar qa'riga chuqur kirib borishga imkon beradigan
maxsus vositalarni (instrumentariy) qo'llashni talab qiladi». Birinchi
navbatda, tushunchalar ana shunday vosita rolini bajaradi. Tushuncha-
larning vosita sifatidagi tabiatini J.Dyui yaxshi ochib bergan. Uning
fikricha, tushunchalar nazariyalar, farazlar, g'oyalar bilan bir qatorda
inson tajribasining turli sohalarida yuzaga keladigan muammoli
vaziyatlarga xos vazifalarni bajarishda aqliy vosita sifatida xizmat
qilishi mumkin. Integratsiva nazariya sifatida, demak, tushuncha
sifatida «pedagogik bilish metodi va amaliyotni o'zgartirish vositasi
vazifasini bajara oladi». V.A. Komenskiy ota-onalarga o'z bolalariga
tarbiya berishda biologik qonunlarga riova qilish bo'yicha maslahatlar
berganda biologik qonuniyatlarning ta'sir doirasini kengaytiradi. Shu
munosabat bilan rus pedagogi A.A.Krasnovskiy asosli tarzda quyidagi
fikrni bildiradi: G. Spenser aniqlik chegarasidan chiqib ketadi. chunki
qonunivatlar umuman qoidalarga ega emas; G. Spenser aytavotgan
qonuniyatlar esa hech narsaga majbur qilmaydi; qonuniyatlardan qoidalar
chiqarish mumkin. lekin buning uchun shu qoidalarni chiqaradigan
alohida fan zarur bo'ladi. Bunday fanning pedagogika fani ekanligiga
barchaning fahmi yetishiga shubha yo'q. A.A. Krasnovskiyning xulosa-
lariga B.G. Ananyevning quyidagi fikrlari mos keladi: «Aytaylik, -
deb yozadi olim, - genetika faqat inson jinsinigina emas. balki unga
xos bo'lgan barcha individual (jismoniy va xususiy) xususiyatlarni
ham boshqara olish imkoniga ega. Unda butun tabiiy fanlar oldida
ijtimoiy nazariya va pedagogika shug'ullanadigan m uam mo - dunyoga
kelgan inson uchun xos bo'lgan u yoki bu xususiyatlarni shakilantirish
muammosi ko'ndalang bo'ladi». K.D.Ushinskiy quvidagicha ta'kid-
168
lagan: «Biz pedagoglarga unday qiling, bunday qilmang, deb buyur-
maymiz, biz aytamizki, siz boshqarmoqchi b o ig an psixik hodisa-
larning qonunivatlarini o'rganing va shu qonuniyatlarga hamda bu
qonuniyatlar qollanishi mumkin b oim ag an holatlardan xulosa chiqar-
gan holda ish tuting». Integratsiyaga xos b o ig an dialektik aifanalar-
ning u yoki bu jihatlari insonni har tomonlama mukammal rivojlanti-
rish bo'yicha mavjud boTgan pedagogik g'oyalarda (Aristotel,
Pestalotskiy...) zamonaviy pedagogika hamda zamonaviy pedagogikada
keng tarqalgan ta i im va tarbiyaning, shaxs va jamoaning, faoliyat
va bilishning dialektik birligi o4z aksini topgan. Dialektik unsur
ko'pgina mashhur pedagoglarning talimiy-tarbiyaviy tizimiga xosdir.
A.S. Makarenko pedagogikani «dialektik fan» deb atagan. Bu bejiz
emas. Uning nazariy qarashlari va amaliy faoliyati «ajralmas va
qo'shilmas birligining» ikkita tarkibiy qismi b o lm ish shaxs va jamoa
integratsiyasining ajoyib namunasi hisoblanadi. Bunday birlikning
A.S. Makarenko tizimiga nisbatan mohiyati shundaki, bunda tarbiya
jarayonida shaxsiy va jamoaviv ibtidoning umumiy nuqtalari topilgan,
bu shaxsiy va jamoaviy ibtidolar chambarchas qo'shilib ketgan va shu
asosda «tarbiyachilar va tarbiyalanuvchilarga xos individiuallikdan
ham ustun turadigan hamjihatlik yuzaga kelgan; bu hamjihatlik talab-
lari barchaga: tarbiyachiga ham, tarbiyalanuvchiga ham, shaxs va
jamoaga ham bir xilda ahamiyatlidir». Dialektika A.S.Makarenkoning
butun pedagogik tizimini u boshidan bu boshigacha ishg'ol etgan.
Uning asarlarini o'qish jarayonida shunday taassurot paydo boladiki,
«pedagogika» va «dialektika» kabi kategoriyalar bir xil narsalardir;
«pedagogik dialektika», «pedagogik faoliyatning dialektikligi», «peda
gogik mantiq» kabilar esa pedagogik hodisalarga yondashuvning
metodlari sifatida qabul qilinadi. L.N. Tolstoy yozadi: «Majburlab emas,
erkin rivojlangan maktab o'quvchilari qanchalik ko‘p paydo boTish-
sa. ular tartib-intizomga shunchalik ko6p movil boladilar va bunda
ularga o'qituvchining ta’siri ham shunchalik kuchli boladi». Tarbiya-
lanuvchilarning uyushmagan yig’indisi uyushgan yaxlit jamoaga ayla-
nadi. A.S.Makarenkoning pedagogik tizimida tashqaridan qaraganda
boshqacharoq boigan: boshida tarbiyaning mutlaq hukmronligi,
keyin asta-sekinlik bilan tarbiyachi vazifalari bir qismining «faol-
169
larga» o'tkazilishi va ana undan key in jamoa b o iib boshqarishga
oiiladi. Biroq. uyushgan pedagogik jamoaning ichki rivqjlanish
jarayoni ibtidosida «betartib y ig in di» mavjud edi. A.S.Makarenko
insonga(jamoaga) bo*Igan talablar darajasi bilan insonga(jamoaga)
bo igan hurmatning mos tarzdagi bogiiqligi qonuniyatiga asoslangan
holda real tarbiyachilik amaliyotida jamoa ongining va jamoa
faoliyatining «o'z-o'zidan pishib yetilishi», «ow
z-o*zidan tashkil topishi»
imkonivatlarini ham nazardan qo'ymaydi. L.N. Tolstoy bolalar jamoasi
haqida gapirgan boisa. K, Rodjers aniq shaxs haqida gap yuritadi.
Biroq har ikkala vaziyatda ham tarbiyalanuvchilar «ichki ishlariga» va
«tabiiy pishib yetilislr» jarayoniga aralashmaslik g’ovasi ilgari suriladi.
K. Rodjers maslahat beradiki. «agar
0
‘quvchi vomon baholardan va dars
materialini o’zlashtira olmavotganidan shikovat qilsa, o‘qituvchi o'quv
ishlarining to'g'ri usullariga tegishli bolgan maslahatlarni qollamasligi
kerak. Biming o'rniga o'qituvchi o'quvchini o’z tuyg; ular ini. o’zining
maktabga, o‘z-o*ziga, boshqa odamlarga boigan munosabatini ifoda-
lashga ragwbatlantirishi lozim. O kz tuyg'ularini toliq ifodalagan va o‘z
hayotining bu tomonlariga o’zi tushunib yetgan o'quvchi o'z oldiga
yangi maqsadlarni qo4 ishi va ularga yetishish yoilarini belgilab olishi
kerak».
I N T E G R A T IV - FA O LIY A TN IN G SH A K L L A N ISH
Download Do'stlaringiz bilan baham: | 
