Innovation in the modern education system

 
Ф.Н.Тўйчиев 
 А.А.Жўраев
Тошкент давлат техника университети 
 
Аннататция:
Ма
қ
олада икки чўл
ғ
амли куч трансформаторининг 
ра
қ
амли дифференциал 
ҳ
имоясини ўрганиш учун кенг 
қ
амровли 
модели келтирилган. Модел, SimPowerSystems кенгайтириш пакетини 
ишлатиб, МатЛаб-Симулинк динамик симуляция му
ҳ
итида ишлаб 
чи
қ
илган ва 
қ
уйидаги элементларни ўз ичига олади: 
қ
увват манбаи, уч 
фазали куч трансформатори, уч фазали о
қ
им трансформаторлари 
гуру
ҳ
лари ва трансформаторнинг ра
қ
амли дифференциал 
ҳ
имояси 
модели. 
Электр тармо
қ
ларининг энг му
ҳ
им электр 
қ
урилмаларидан бири 
бу трансформатор 
ҳ
исобланади. Трансформаторда фазалараро 
қ
ис
қ
а туташув, бир фазали ерга туташув ва бир фазанинг ўрамларини 
туташувида 
тез 
ишловчи 
асосий 
реле 
ҳ
имояси 
сифатида 
дифференциал реле 
ҳ
имояси кенг тар
қ
алган [1,2,3]. 
Моделлаштириш 
ҳ
озирги ва
қ
тда 
ҳ
а
қ
и
қ
ий объектларнинг физик 
хусусиятларини замонавий илмий тад
қ
и
қ
этишнинг му
ҳ
им усулларидан 
биридир. 
MATLAB/Simulink 
дастури 
ѐрдамида 
электротехник 
элементлар, 
энергия 
манбалари, 
электр 
моторлар, 
трансформаторлар, электр узатиш линиялари ва 
ҳ
.к. ларни 
моделлаштириш мумкин. Simulink пакети, чизи
қ
ли ва ночизи
қ
ли динамик 
тизимларнинг ўзини 
қ
андай тутишини тад
қ
и
қ
қ
илиш (ва 
қ
ис
қ
а туташувда 
моделлаштириш) имконини беради. Бунда ―дастур‖ ни тузиш ва 
тизимлар тавсифларини киритишни муло
қ
от режимида – экранда 
элементлар схемасини йи
ғ
иш йўли билан амалга ошириш мумкин 
[4,5].
1-расмда 
MATLAB/Simulink 
дастури 
икки 
чул
ғ
амли 
куч 
трансформаторини модели келтирилган. Ушбу моделда 35/10 кВ 
кучланишли энергия тизими мавжуд бўлиб, у электр узатиш линияси ва 
трансформатор ўртасидаги ток бўйича реле 
ҳ
имояси схемасига эга. 
Тад
қ
и
қ
қ
илинадиган куч трансформатори уч фазали 
қ
увват 

---

 
 
INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM 
240
генераторидан ташкил топган энергетика тизимига уланган. Энергия 
тизимининг модели MATLAB/Simulink дастури ѐрдамида ишлаб чи
қ
илган. 
Электр энергиясини та
қ
симлаш тизимининг умумий кўриниши уч 
фазали узгичга уланган уч фазали манбадан иборат. Уч фазали 
узгичдан кейин электр узатиш линияси уланган. Уларнинг орасида уч 
фазали ток-кучланиш ўлчагич (Three-Phase V-I Measurement) уланган 
булиб, юклама токини 
қ
ийматини ўлчаш учун ишлатилади. Линия 
охирида уч фазали кетма-кет уланган RLC юклама уланган. 
1-расм. MATLAB/Simulink дастурида дифференциал 
ҳ
имоя модели 
2-расмда MATLAB/Simulink дастурида дифференциал релени 
тузилиши келтирилган бўлиб In1 ва In2 кириш портларидан ташкил 
топган. Тизимни та
ҳ
лил 
қ
илиш учун ушбу иккита кириш сигнали учта 
параллел шахобчага бўлинади. Трансформаторни паст кучланиш ва 
юкори кучланиш томонидан келадиган сигналлар амплитудаси 
сумматорда та
ққ
осланади. 
2-расм. Дифференциал реленинг модели 
3-расмда таш
қ
и шикастланиш важудга келганда трансформатор 
ю
қ
ори кучланиш томонида ток ва кучланишни ва
қ
т бўйича ўзгариши 
келтирилган. Таш
қ
и 
қ
ис
қ
а туташув 0,1 с да бошланиб 0,2 с тугайди, яъни 

---