Ingliz tilida gapirish va yozish ko’nikmalarini rivojlantirish
Choriyev Egamberdi
Dehqonobod tumani 10-maktab
Bugungi kunda hammaga ma’lumki chet tili o’qitish respublikamizning barcha hududiga alohida e’tirofga sazovor desak yangishmagan bo’lamiz. Bunga dalil sifatida O’zbekiston respublikasi prezidentining 10-dekabr 2012 yildagi PQ 1875 qarorini misol keltirishimiz mumkin. Qayd etib o‘tilsh lozimki, mamlakatda O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunini hamda Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish doirasida chet tillarga o‘qitishning kompleks tizimi, ya’ni uyg‘un kamol topgan, o‘qimishli, zamonaviy fikrlovchi yosh avlodni shakllantirishga, respublikaning jahon hamjamiyatiga yanada integratsiyalashuviga yo‘naltirilgan tizim yaratildi.
Demak shunday ekan biz chet tili o’qituvchilar bu qarorlardan qanaqa fikrdamiz va nimalar qilishimiz lozim ekanligini anglab oldikmi yoki hali ham g’aflat uyqisi bilan yuribmizmi, bilim darajamizni mustahkamlab ishimiz samaradorligida tub burulish yasa oldikmi degan savollar ko’ndalang turadi.
Ushbu ilmiy maqolani yozishdan maqsadim o’zimning pedagogik faoliyatimda duch kelgan muammolar va ularning metodik jihattdan tahlil qilib muammoni samarali yechish yullari haqida barcha chet tili o’qituvchilarga metodik qo’llanma sifatida ta’jribalarida qo’llashsishlari lozim ekanligini eslatib o’taman. Bu muammo shunda, o’zbekiston sharoitida ko’pgina maktab o’quvchilar ingliz tili fanini o’zlashtirishda duch keladigan muammolar va ularni samarali yechish usullari haqida ish olib boramiz.
Barcha chet tili o’qituvchilari biladi chet tili o’qitish juda o’ziga xos o’qituvchidan yuksak bilim mahorat va albatta yangi metodlarni talab qiladi.Men Universitetni tugatib endi ish faoliyatimni boshladim va chet tili o’qitish yaxshi olib borishga harakat qilar edim lekin o’quvchilar kitobdan yaxshi o’qib tarjima qilishadi so’z boyliglari ham yaxshi darajada shakklangan Grammatik jihatdanham yaxshi lekin “Speaking ” yani gapirish ko’nikmasi rivojlanmayatganligini aniqlab oldim. Bu muammoni qanday qilib bartaraf qilish haqidagi xayol meni tunu kun o’ylashga majurlar edi.
Faqat bitta savol qanday qilib o’quvchilarni CEFR dagi Reading,writing speaking va listening darajasini bir xil rivojlanirish haqida o’ylar tinch qo’ymas edi.Turli xil yo’llar bilan o’rgatishga harakat qilar edim natija bular edi lekin etarli emas.
Bir kuni yangi dars tashkil qilish gapirishni rivojlantirish uchun yangi fikr paydo bo’ldi va men shu g’oyani navbatdagi darsimga qo’llashga qaror qildim.
1)Bu metod shunday metodki o’quvchilar mustaqil matnlar va so’zlarni ingliz tidan o’zbek tiliga tarjima qilishadi, qilingan tarjimaga qarab yana ingliz tilidagi matnni o’zbekcha tarjima asosida qaytadan ingliz tilida yozib berish mashqini berdim.
Kutuladigan natijalar dast avval bu metodni 5-sinflarga qo’llaydigan bo’lsak bir qancha xatolar kuzatiladi ayrim inlizcha so’zlarni xato yozishi tabiiy hol hisoblanadi.yuqoridagi xatolarni bartaraf qilish uchun aynan shu metod bizga kata yordam beradi.o’quvchilarga uyga vazifa berganimizda uyda shu mashqni ko’p marrtadan bajarishini tushuntirishimiz kerak bo’ladi.
Agar ushbu shartdan o’quvchingiz muvaffaqiyatli o’tsa siz biling ki o’quvchingiz shu so’zning Reading,writing, speaking va listening darajasini baravar ya’ne bir xil o’zlashtirdi. Bu mashqlarni Work in pairs-juftlikda o’quvchilarga ishlatish ham mumkin bo’ladi. Masalan: Bir oquvchi o’zbekcha gapiradi ikkinchi oq’uvchi birinchi o’quvchi aytayotgan fikrini to’g’ridan to’g’ri ingliz tilida tarjima qiladi. Bu maktabdagi “ play interview” interviyu o’yini va “ Translator ” tarjimon o’yinlariga to’g’ri keladi.ushbu metodning yana afzalliki shunda oquvchilar bir vaqtni o’zida ham CEFR-dagi Reading-o’qish, writing-yozish speaking-gapirish va listening-tinglab tushintirish darajalari bir xil rivojlanishga xizmat qiladi.
2) Hozirgi kunda Ingliz tili gapirishni rivojlantirish uchun juda kup metodik o’yinlar ham mavjud.ushbu o’yinlardan samarali tashkil qilish ham ingliztilida gairish darajalarini rivojlantiradi. Story telling-hikoya aytish role play-role ijro etish va boshqa interfaol o’yinlarni misol keltirish mumkin.
Ingliz tilida gapirish, til grammatikasi, umuman ingliz tiliga ta’qluqli bo’lgan har qanday bilim va ko’nikmalaringizni rivojlantirishning eng ishonchli usuli o’qish hamda tinimsiz ravishda o’z ustida ishlash ekanligi hech kimga sir emas. Ammo bulardan tashqari ham ingliz tilidagi bilim va ko’nikmalaringizni yanada rivojlantirishning bir necha usullari mavjud. Hozirda Sizda mavjud bo’lgan ingliz tili bilimlaringizni bir necha o’n baravargacha rivojlantirish mumkin. Bunga erishish yo’lida quyidagi tavsiyalarning biriga yoki bir nechtasiga amal qilishingiz mumkin:
3) Bu yerda bir qancha ingliz tilini o’rganish uchun asosiy tavsiyalar berilgan bu tavsiyalar o’quvchining ingliz tili o’rganishishingizga katta xizmt qiladi.
1. Tavsiya: Ko’rgan kitob yoki ko’rgan filmni ingliz tilida qayta ko’rish yoki o’qish. Misol uchun, Aleks Dyumaning «Uch mushketyor» asarini o’zbek tilida o’qigan bo’lishingiz, yoki «Titanik» filnimining o’zbekcha tarjimasini ko’rgan bo’lishingiz mumkin. Siz bu kitob yoki filmning barcha tavsilotlarini bilasiz. Nega endi kitobning yoki filmning ingliz tilidagi versiyasini topishga harakat qilmaysiz? Hozir internetda har qanday film va kitobni topsa bo’ladi. O’zingizga yoqqan asar yoki filmning ingliz tilidagi versiyasidan bahramand bo’lishga harakat qiling.
