Ingenerlik geodeziyasi

45-rasm. Teodolit syomka plani 
S‖yomka ishlari  joyning  tuzilishi, quriladigan inshoot va qo‖yilgan 
talabga qarab, turlicha tashkil qilinishi mumkin. Masalan, zavod-fabrika 
binosi,  temir  yo‖l  stanstiyasi,  aerodrom,  stadion  kabi  inshootlar  va 
xo‖jalik  yerlari  ma‖lum  kattalikdagi  maydonni  egallaydi;  lekin  tosh  va 
temir  yo‖l,  kanal  kabi  qurilishlar  ma‖lum  kenglikda  bir  yo‖nalish 
bo‖yicha cho‖zilib ketgan chiziqda quriladi. Shularni hisobga olib, avval 
joyga  s‖yomka  qilish  uchun  asos  bo‖ladigan  nuqtalar  o‖rnatiladi.  Bu 
nuqtalar sifatida joyda olingan yopiq yoki ochiq ko‖p burchakliklarning 
burchak  uchlari  qabul  qilinadi.  Joyda  belgilangan  ko‖pburchaklik 
poligon deyiladi. 
Agar  s‖yomka  qilinadigan  joy  ma‖lum  maydon  bo‖lsa,  poligon 
tomonlari  shu  maydon  chegarasi  bo‖ylab  olinadi,  ya‖ni  poligon  bir 
nuqtadan  boshlab  maydon  chegarasi  bo‖yicha  aylanib,  yana  bosh 
nuqtaga qaytilsa, yopiq poligon hosil bo‖ladi. Agar poligon koordinatasi 
ma‖lum bir nuqtadan boshlanib, chiziq oxirida ham koordinatasi belgili 
ikkinchi bir nuqtada tugasa, bunday poligon ochiq poligon deyiladi. Joy 
tafsiloti  poligon  tomonlari  va  burchak  uchlariga  asoslanib  s‖yomka  qi-
linadi. 
Yopiq  poligon  o‖rta  yeridagi  joy  tafsilotini  s‖yomka  qilish  uchun 
poligon  ichidan  o‖tib,  yopiq  poligonni  ikki  burchagini  tutashtiruvchi 
siniq  chiziq  ham  ochiq  poligon  bo‖lib,  bu,  kupincha  diagonal  yo‖l 
deyiladi.  a  dagi  ABCDEFA  yopiq  poligonining  diagonal  yuli  FG  NS 

---

 
82 
 
bo‖ladi. 
Har qanday poligonni s‖yomka qilishda joyda uning quyidagi uch 
elementini  (asosiy  qismlarini)  o‖lchash  kerak:  1)  poligon  tomonlari 
uzunligining  gorizontal  quyilishlari  d
1
  d
2
,  .  .  .  ,  d
n
;  2)  tomonlarning 
yo‖nalishlari a
1
 a
2
, ... a
n
 3) tomonlar orasidagi burchaklarning gorizontal 
qo‖yilishlari  b
1
,  b
2
,  ...  ,  bn  o‖lchangan  ana  shu  miqdorlar  qiymati  plan 
chizish uchun etarli ma‖lumot bo‖ladi. 
3.3.2. Gorizontal burchak o’lchash moxiyati 
Joyda  bir  nuqtadan  chiqqan  ikki  yoki  bir  necha  yo‖nalish 
orasidagi  burchaklarning  gorizontal  quyilishini  o‖lchash  kerak  bo‖ladi. 
Masalan,  V  nuqtada  (3-shakl)  turib,  turli  balandlikda  yotuvchi  A  va  S 
nuqtalarga qarash yo‖li bilan ABC burchakning gorizontal quyilishi 
β ni 
o‖lchash kerak, deylik.