Ingeneriyasi

Ko`p  shaklli  fermentlar.  Fermentlarni  bir  turda,  bir  to`qimada,  hatto  bir 
hujayraning  o`zida  ham  bir  –  biridan  farqlanadigan  ikki  va  undan  ortiq 
shakllarda  uchrashi  aniqlangan.  Bu  fermentlar  ayni  bitta  reaktsiyani  kataliz 
qilsalar  ham  bir  –  birlaridan  substratga  yakinliklari,  ta`sirining  optimumi, 
kataliz  qiladigan  reaktsiyaning  sur`ati  yoki  boshqarilishini  xossalari  bo`yicha 
o`zaro farqlanadi.  
Ko`p  shaklli  fermentlarning  paydo  bo`lish  tabiati  xilma  –  xil  bo`lib, 
oxirigacha o`rganilmagan. Izofermentlar kelib chiqishi fizik – kimyoviy farqlari 
bo`yicha oqsil molekulasining birlamchi strukturasidagi nasliy xossaga bog`liq. 
Fermentning nasliy bo`lmagan modifikatsiyalariga shaklli fermentlar deyiladi.  
Izofermentlar  modda  almashinuvida  boshqaruvchilik  vazifasini  bajarib, 
turli  to`qimalarda  kechayotgan    metabolizmni  ichki  va  tashqi  omillarga 
moslashtirish  imkoniyatini  yaratadi,  degan  fikrlar  mavjud.  Izofermentlar  turli 

---

 
80 
hujayra  va  to`qimalarda,  hattoki  organoidlarda  bir  xil  bo`lmaganligi  sababli 
biokimyoviy reaktsiyalar yo`nalishini o`zgartirish xususiyatiga ega.  
Oligomer  tuzilishga  ega  bo`lgan  izofermentlar  kompleksning  faolligi  ular 
strukturasidagi  ayrim  subbirliklarni  bir  –  biriga  nisbatan  joylashishiga  bog`liq. 
Keyingi  yillarda  ko`pchilik  fermentlarni  izofermentlari  borligi  aniqlangan: 
misol 
sifatida 
odam 
va 
hayvon 
hujayralaridagi 
gliserataldegidfosfatdegidrogenaza, 
piruvatdegidrogenaza, 
geksokinaza 
fermentlarini keltirsa bo`ladi.  
Bu guruhga mansub fermentlardan birinchilar qatorida laktatni oksidlanish-
qaytarilish 
reaktsiyasini 
kataliz 
qiluvchi 
laktatdegidrogenaza 
yaxshi 
o`rganilgan:  
 
Laktatdegidrogenaza  organizm  turli  organlarida  besh  xil  izoenzim 
ko`rinishda  uchrab,  to`rtta  polipeptid  zanjirdan  iborat.  Izofermentlarning  bir-
biridan  polipeptid  zanjirlaridan  aminokislota  tarkibi  va  birlamchi  strukturasi 
bo`yicha farqlanadi.  Ular M zanjir (ing.  «muscle» - muskul so`zidan) va H – 
zanjir (ing. «heart» - yurak so`zidan olingan) tuzilgan. Binobarin, faol ferment 4 
ta subbirliklarning 5 xil kombinatsiyalaridan iborat: H
4
, H
3
M, H
2
M
2
, HM
3
, M
4
  
LDG  lar  sanog`i  bo`yicha  quyidagi  izofermentlar  –  LDG
1
,  LDG
2
,  LDG
3
,  
LDG
4
,    LDG
5
,  ga  to`g`ri  keladi.  Skelet  muskullaridagi  LDGning  izoshakli 
asosan  4  M  –  zanjirlaridan,  yurak  muskul  to`qimasidagisi  esa  asosan  H  – 
zanjirlardan  tashkil  topgan.  Ba`zi  kasalliklarda  LDGning  izoferment  tarkibini 
o`zgarishi  undan  tashxis  maqsadlarida  foydalanishga  asos  bo`lgan.  Qon 
zardobida  izoferment  shakli  miqdorini  o`zgarishiga  qarab  qaysi  a`zo 
kasallanganligi, patologik jarayon qaysi ahvolda ekanligi to`g`risida fikr yuritsa 
bo`ladi.