Ingeneriyasi

Fermentlarning  amaliyotda  qo`llanilishi.  Enzimologiyaning  jadal 
rivojlanishi  kimyoviy  reaktsiyalarni  katta  tezlik  bilan  o`tishini  ta`minlaydigan 
omilni  amalda  kengroq  qo`llanilishiga  olib  kelmoqda.  Sanoatda  fermentlar 
biologik  xom  ashyoni  ishlashda  (non  yopish,  vino,  pivo  pishirish,  pishloq 
tayyorlashda,  choy,  tamaki,  teri  va  mo`ynaga  ishlov  berishda,  kulinariyada) 
keng qo`llaniladi. Keyingi yillarda kimyo  – texnologiyada organik moddalarni 
o`zgartirish 
(oksidlanish, 
qaytarilish, 
degidratatsiya, 
kondensatsiya, 
dekarboksillanish), reaktsiyalarini boshqarishda ham qo`llanila boshlandi. 
Fermentlardan 
sanoatda 
foydalanish 
tez 
rivojlanayotgan 
biotexnologiyaning  markaziy  qismi  bo`lib,  sanoat  enzimologiyasi  nomini  oldi. 
Hozirgi vaqtda    sanoatda  rivojlanish  (moddalarni  sintez  qilish,  tozalash, ularni 

---

 
84 
kimyoviy  modifikatsiya  qilish)  birinchi  navbatda  fermentlarni  qattiq  organik 
yoki  noorganik  polimer  tashuvchilarga  kovalent  bog`lar  orqali  ulanib, 
tayyorlangan  shakllari  –  immobilizatsiyalangan  fermentlarning  qo`llanilishiga 
bog`liq. Ularlarni  asosida bir qator aminokislotalar, klechatkadan kraxmal, turli 
farmakologik  preparatlar,  masalan  prednizalon,  juda  shirin  qandsiz  modda 
aspartam  va boshqalar olingan. Fermentlarni qattiq asosga bog`lab, harakatsiz 
qilish ferment turg`unligini oshiradi, o`ziga xosligini ta`minlaydi, qo`llanilishini 
osonlashtiradi  va  preparatlardan  qayta-qayta  foydalanish  imkoniyatini 
tug`diradi.                            
Tibbiyotda fermentlar bir qator kasalliklarni, ayniqsa ayrim fermentlarning 
nasliy  yetishmasligidan  kelib  chiqqan  bemorlarni  davolashda  qo`llanilmoqda. 
Masalan, qonda sut shakari laktozadan hosil bo`ladigan galaktoza miqdorining 
ortiqcha  bo`lishi  –  galaktozemiya  monosaxaridning    o`zlashtirilishini 
katalizlaydigan  β-galaktozidaza  fermentining  yetishmasligidan    kelib  chiqadi; 
ruhiy faoliyatning buzilishi bilan kuzatiladigan fenilketonuriya esa aminokislota 
–  fenilalaninni  oksidlab,  tirozinga  o`tkazuvchi  tirozinaza  fermentining  faolligi 
yetishmovchiligiga  bog`liq  va  boshqalar.  Bu  yo`nalish  enzimopatologiya  deb 
atalib, irsiy kasalliklarni davolash choralarini aniqlashda o`z o`rnini topdi. 
Ikkinchisi  qonda,  siydikda,  to`qima  preparatlarida  fermentlar  miqdorini 
aniqlash orqali bemorga  tashxis qo`yish va uni davolashda katta ahamiyat kasb 
etmoqda.  Masalan:  LDG  va  aminotransferazalar  izofermentlarining  qondagi 
miqdorini  belgilash  orqali  yurak  va  jigar  kasalliklarini  bir-biridan  ajratish, 
kasallik kechishini kuzatish – bu enzimodiagnostika yo`nalishiga asos bo`ldi.  
Ayrim  fermentlar,  profermentlar  me‟yorda  odamning  qonida  doimiy 
ravishda  aylanib  yuradi  va  ma‟lum  bir  fiziologik  vazifani  bajaradi.  Bularga 
plazmaning  funktsional  fermentlariga  lipoproteidlipaza,  psevdoxolinesteraza, 
shuningdek qon ivish sistemasining komponentlari kiradi. 

---

 
85 
Quyida  enzimodiagnostikada  qo`llaniladigan  qon  zardobining  asosiy 
fermentlari keltirilgan: 
4-jadval