37
Odatda ferment faol markazini polipeptid zanjirning 12-16 ta aminokislota
qoldiqlari tashkil qiladi. Faol markaz polipeptid zanjiridagi aminokislotalar bir-
biri bilan fazoviy taxlanadilar. Bundan fermentativ faollik uchun polipeptid
zanjirning qolgan qismini zarurligi yo`q, degan xulosani chiqarish kerak emas,
chunki molekulaning boshqa qismlari faol markazning fazoda uch o`lchovli
konfigurasiyasini belgilab, guruhlarning reaktsiya qobiliyatini ta‟minlaydi.
Faol markaz tarkibiga ko`proq serin, gistidin, glutamin, asparagin, sistein,
tirozin,treonin, lizin; alifatik aminokislotalarning gidrofob qismi va
fenilalaninning aromatik halqasi kiradi.
Sanab o`tilgan aminokislota qoldiqlarining fizik-kimyoviy xossalari
fermentni substrat bilan bog`lanishi va uni o`zgartirishini ta‟minlab beradi.
Qutbli guruhlar kislotali yoki ishqoriy, ba‟zida kislota-ishqoriy (gistidin)
xossaga ega. Muhit pH ni o`zgarishi ularning kislota-ishqoriy xossasini
o`zgartirib, substratning turli guruhlari bilan ta‟sirlashishga olib keladi.
Murakkab fermentning faol markazidagi yon radikallari faol markaz
konformatsiyasi uchun sharoit yaratadi va kofaktorning bog`lanishi,
orientatsiyasi hamda substratning o`zgarishiga yordam beradi.
Oddiy fermentlarda faol markazning aloqa va katalitik qismlarining
funksional guruhlari vazifasini aminokislotalarning faqat yon radikallari
bajaradi. Murakkab fermentlarda esa bu jarayonlar asosan kofaktorlar
vazifasidir.
Kataliz jarayonida fermentlarning quyidagi funksional guruhlari ishtirok
etadilar:
dikarbon aminokislotalarning COOH va polipeptid zanjirning COOH
guruhlari;
lizin va polipeptid zanjirning NH
2
guruhi;
argininning
guanidin guruhi;
triptofanning indol guruhi;
38
gistidinning
imidazol guruhi;
serin va treoninning OH guruhi;
sisteinning SH va sistinning disulfid guruhi;
metioninning tioefir guruhi;
tirozinning fenol guruhi;
alifatik aminokislotalarning gidrofob zanjiri va fenilalaninning
aromatik halqasi.
Polipeptid zanjiridagi sanab o`tilgan aminokislota qoldiqlari xossalari
o`zlariga mos keladigan substrat bilan fizik-kimyoviy aloqaga kirishadi, ya‟ni
aminokislotalarning gidrofob radikallari substratning qutbsiz qismlariga mos
keladi. Qutbli guruhlar esa kislotali yoki ishqoriy xossalarga ega bo`lganligi
tufayli muhit pH ini o`zgarishi ularning kislota-asosli xossalarini o`zgartiradi va
substratning turli xil guruhlari bilan o`zaro ta‟sirlanishiga olib keladi.
Murakkab ferment molekulasida faol markazdan tashqari allosterik
(grekcha allos – boshqa, yot; steros – fazoviy, strukturaga oid) markaz ham
bo`lib, u ferment molekulasida fazoviy jihatdan faol markazdan ajralgan.
Allosterik markaz bilan bog`lanuvchi molekulalar tuzilishiga ko`ra substratga
o`xshamaydi, lekin faol markaz konfiguratsiyasini o`zgartirgan holda substratni
faol markaz bilan bog`lanishiga va o`zgarishiga ta‟sir etadi. Har bir ferment
molekulasi bir nechta allosterik markazlarga ega bo`lishi mumkin.
Allosterik
Do'stlaringiz bilan baham: