INFORMATSIYALIQ TEXNOLOGIYALARI TU’SINIGI HA’M
OLARDIN’ TU’RLERI.
Informatsiyalıq texnologiyanın’ payda bolıwı ha’m rawajlanıwın
belgilewshi ishki ha’m sırtqı faktorlar
Informatsiyalıq texnologiyalar ja’miyet informatsiyalıq resurslarinan
paydalanıwdın’ evolyutsiyalıq basqıshları
Informatsiyalıq texnologiyalar tu’rleri
Tayanısh tu’sinikler: texnologiya, informatsiyalıq texnologiya, ishki
faktorlar, sırtqı faktorlar, tektsli redaktor, mag’lıwmatlar bazası, elektron pochta,
internet
Texnologiya — so`zi yunonsha (techne) sanaat, sheberlik, oqıw ma'nislerin
an’glatadı, bul bolsa protsessler degen ma’nisti an’latadı. Texnikada texnologiya
degende belgili bir kerekli material o’nimin payda etiw ushın usıllar, metodlar
ha’m qurallar jıyındısınan paydalanatug’ın protsess tu’siniledi.
Texnologiya ob'ekttin’ da’stlepki, baslang'ısh halatın o'zgertip, yag’nıy,
aldınnan belgilengen talapqa juwap beretug’ın halatqa keltiredi.
Texnologiya - bul jasalma ob'ektlerdi jaratıwg’a bag’darlang’an protsesslerdi
basqarıw bolıp esaplanadı.
Informatsiyalıq
texnologiya
obyekt,
protsess
yamasa
ha’diyse
(informatsiyalıq o’nim)nin’ halatı haqqındag’ı yag’nıy sıpat informatsiyasın alıw
ushın mag’lıwmatlar (baslang’ısh informatsiyasın) toplaw, qayta islew ha’m
uzatıwdın’ qural ha’m usılların ja’mlenbesinen paydalanıwshı protsessler.
Informatsiyalıq texnologiyalardın’ maqseti insan analiz etiw ushın informatsiyanı
islep shıg’arıw ha’m onın’ tiykarında qandayda bir ha’reketti orınlaw boyınsha
qarar qabıl etiw.
Informatsiyalıq
texnologiya
o'zi
ushın
tiykarg’ı
ortalıq
bolg’an
informatsiyalıq sitemaları menen tıg’ız baylanıslı. Sebebi informatsiyalıq
texnologiya informatsiyalıq sistemalarda bar bolg’an mag'lıwmatlar u’stinde
orınlanatug’ın ha’r tu’rli quramalı operatsiyalar, a’meller ha’m algoritmlerdi
orınlawdan ibarat bolg’an ta’rtiplestirilgen protsessler.
Informatsiyalıq texnologiyanın’ payda bolıwı ha’m rawajlanıwın belgilewshi
ishki ha’m sırtqı faktorlar bar.
Ishki faktorlar – bul informatsiyanın’ payda bolıwı (jaratılıwı), tu’rleri,
qa’siyetleri, informatsiyalar menen tu’rli a’mellerdi orınlaw, olardı toplaw, jetkerip
beriw, saqlaw ha’m t.b.
Sırtqı faktorlar - bul informatsiyalıq texnologiyanın’ texnikalıq – u’skenelik
qurallar arqalı informatsiyalar menen tu’rli wazıypaların a’melge asırıwdı bildiredi.
Ishlep
shıg’arıw
tarawındag’ı
texnologiyalıq
tu’sinikler(normativ,
texnologiyalıq protsess, texnologiyalıq a’mel ha’m bashqalar)di informatsiyalıq
texnologiyada da qollaw mu’mkin. Qa’legen texnologiyada joqarıdag’ı
tu’siniklerdi kiritiwden aldın, hamme waqıt maqsetti anıqlaw lazım.
Soӊınan maqsetke alıp keletug’ın barlıq mo`lsherlengen ha’reketlerdin’
du’zilisin du’ziwge urınıw ha’m za’ru’r bolg’an da’stu’riy ta'miynattı tan’law
kerek.
Materiyallıq islep sıga’rıwda ha’r tu’rli arnawlı qurallar, stanoklar, u’skeneler
ha’m bashqalar isletiledi.
Informatsiyalıq texnologiyalar ushın da o'zinin’ u’skene ha’m quralları bar.
Bular kseroks, telefaks, faks, skaner ha’m basqa qurallar.
Bul qurallar arqalı informatsiyalarg’a qayta islew berilip, o'zgertiriledi.
Ha’zirgi waqıtta informatsiyanı qayta islew ushın komp’yuterler ha’m komp’yuter
tarmaqları ken’ qollanılmaqta. Informatsiyalıq texnologiyada komp’yuterler ha’m
komp’yuter tarmaqlarının’ qollanıw haqqında aytılg’anda ko'binese komp’yuter
ha’m kommunikatsion texnologiya haqqında aytıladı.
Informatsiyalıq texnologiyalar ja’miyet informatsiyalıq resurslarınan
paydalanıwdın’ en’ a’hmiyetli usıllarınan biri bolıp, ha’zirgi waqıtqa shekem bir
neshe evolyutsiyalıq basqıshlardı basıp o’tti. Olar to’mendegishe:
1-basqısh.
XIX a’sirdin’ ekinshi yarımına shekem dawam etken. Bul basqıshda "Qol"
informatsiyalıq texnologiya ilgeri su’rgen. Onın’ quralı: pero, sıya ıdısı, kitap.
Kommunikatsiya, yag'nıy baylanıs adamnan adamg’a yamasa pochta arqalı xat
ja’rdeminde a’melge asırılg’an.
2-basqısh.
XIX asirdin’ aqırı, onda "Mexanikalıq" texnologiya qollanılg’an. Onın’
tiykarg’ı quralı jazıw mashinkası, arifmometr sıyaqlılardan ibarat.
3-basqısh.
XX asir baslarına tiyisli bolıp, "Elektromexanikalıq" texnologiyalar menen
ajıraladı. Onın’ tiykarı sıpatında telegraf ha’m telefonlardan paydalang’an. Bul
basqıshta informatsiyalıq texnologiyanın’ maqseti de o'zgerdi. Onda tiykarg’ı
deregi
informatsiyanı
sa’wlelendiriw
formasınan,
onın’
mazmunın
sa’wlelendiriwge ko'shirildi.
4-basqısh.
XX asir ortalarına tuwra kelip, "Elektronlıq― texnologiyalar qollanılıwı menen
belgilenedi. Bul texnologiyalardın’ tiykarg’ı quralı EEMlar ha’m olar tiykarında
qurılatug’ın avtomatlastırılg’an basqarıw sistemaları ha’m informatsiya izlew
sistemaları bolıp esaplanadı.
5-basqısh.
XX asir aqırına tuwra keledi. Bul basqıshta "Komp’yuter" texnologiyaları
rawajlandı. Olardın’ tiykarg’ı quralı tu’rli maqsetlerge mo'lsherlengen da’stu’riy
qurallarg’a iye bolg’an jeke komp’yuterler boldı. Bul basqıshta ku’ndelik turmıs,
ma’deniyat ha’m bashqa da tarawlarg’a mo'lsherlengen texnikalıq qurallardın’
o'zgeriwi ju’zege keldi. Lokal ha’m global komp’yuter tarmaqları isletile baslandı.
Informatsiyalıq texnologiyalar bir neshe tu’rlerge bo'linedi:
