«informatika va axborot texnologiyalari»

Delete(A, N, M); 
 
tarzida yoziladi. 
Delete(‘Paskal’, 4, 2) 
buyrug‘ining natijasi 
‘Pasl’ 
bo‘ladi. N soni A-satrning 
uzunligidan katta bo‘lsa, u holda A-satrning belgilari o‘chirilmaydi. Aks holda agar 
М + N 
miqdor satrning uzunligidan katta bo‘lsa, u holda A-satrning N –chi belgisidan boshlab xamma 
belgilari o‘chiriladi. 
Insert(1_satr, 2_satr, N) 
– buyrug‘idan 
1_satr 
– ni 
2_satr
ga uning N –chi 
belgisidan boshlab qo‘shish maqsadida foydalaniladi. Agar N soni
2_satr 
uzunligidan 
katta bo‘lsa, u holda 
l_satr 2_satr 
ning oxiriga qo‘shiladi.
Program kushish;
var a,b:string; 
begin
a
.= 
’O‘zbekiston buyuk davlaf; 
 b
.= 
’kelajagi ‘; 
 insert(b,a,12); 
 writeln(a) 

---

157 
 end.
dasturi ‘Uzbekistan kelajagi buyuk davlaf natijasini ekranga chiqaradi. 
12. Tarmoqlanuvchi algoritmlarni dasturlash 
12.1. Mantiqiy ifodalar 
 M
antiqiy ifoda qiymati «rost» yoki «yolg‘on» bo‘lishi mumkin bo‘lgan ilmiy-nazariy va 
hayotiy mulohazalar, soddaroq qilib aytilganda turli shartlardan iborat bo‘ladi. 
Inson hayoti davomida doimo qandaydir masalalarni hal qilishga xarakat qiladi. SHu 
masalalarni Yechish jarayonida u mumkin bo‘lgan turli mulohazalar va ularning oqibatlarini 
hisobga olgan holda u yoki bu ishga qo‘l uradi. Masalan, ishga otlanayotgan kishi ertalab uydan 
chiqishidan oldin «hozir kuchli yomg‘ir yog‘moqda» mulohazasini hayolan tahlil qiladi va 
soyabonni o‘zi bilan olish olmaslik masalasini hal qiladi. «Hozir harorat 20° dan yuqori» 
mulohazasining natijasi uning kiyadigan kiyimlarini belgilab beradi. 
Mantiqiy mulohaza natijalarini EHM yordamida tahlil qilish uchun ularni Paskal tilida 
maxsus usulda ifodalash lozim. Buning uchun munosabat belgilaridan foydalaniladi. Ularni 
yozish tartibi quyidagicha: 
Ikki va undan ortiq hartdar yoki mantiqiy mulohazalarni tekshirish uchun mantiqiy «xa» 
(bir nechta mulohazalarni bir vaqtda o‘rinli bo‘lishi), «yoki» (bir nechta mulohazalardan kamida 
bittasini o‘rinli bo‘lishi) hamda «emas» (mulohazaning teskarisi) kabi amallardan foydalanish 
mumkin. Bu mulohazalarni tekshirishda mantiqiy ifodalar qavslar ichida ko‘rsatilishi sharti. 
1.
(«Hozir yomg‘ir yog‘moqda») va («harorat 20° dan past»). 
2.
(«Hozir yomg‘ir yog‘moqda») yoki («harorat 20° dan past»). 
3.
emas («Hozir yomg‘ir yog‘moqda»). 
l-mulohaza faqatgina har ikki shart o‘rinli bo‘lgandagina «rost» qiymatini oladi. Qolgan hamma 
hollarda «yolg‘on» bo‘ladi. 2-esa ikki mulohazadan kamida bittasi «rost» bo‘lganda «rost» 
qiymatini oladi. «emas» amali qavs ichidagi mulohazaning natijasini teskarisiga almashtiradi, 
ya’ni yomg‘ir yog‘ayotgan bo‘lsa «yolg‘on», aks holda «rost» qiymatiga ega bo‘ladi. 
Mantiqiy amallarni Paskal tilida yozish uchim “AND” (va), “OR” (yoki) va “NOT” 
(emas) hizmatchi so‘zlaridan foydalaniladi. A va 
В 
mantiqiy mulohazalar berilgan bo‘lsin. Bu 
mulohazalar uchim mantiqiy amallar natijasi quyidagicha: 
A 
B 
A and B 
A or B 
not B 
rost 
Rost 
rost 
rost 
yolg‘on 
rost 
yolg‘on 
yolg‘on 
rost 
rost 
yolg‘on 
Rost 
yolg‘on 
rost 
yolg‘on 
yolg‘on 
yolg‘on 
yolg‘on 
yolg‘on 
rost