«informatika va axborot texnologiyalari»

 
Adabiyotlar ro‘yxati: 
22[180-204], 38[3-94], 39[152-166]
 

---

129 
Ma‘ruza№17. Algoritmlarning asosiy turlari 
Reja: 
1. Algoritm turlari 
2. Chiziqli algoritmlar 
3. Mantiqiy ifodalar 
4. Тarmoqlanuvchi algoritmlar 
5. Siklik (takrorlanuvchi) algoritmlar 
Ma‘ruzada yoritiladigan tayanch so‘zlar va tushunchalar: chiziqli algoritm, psevdokod, 
mantiqiy ifoda, tarmoqlanuvchi algoritm, siklik algoritm.
 
 
1. Algoritm turlari 
Тuzilish xususiyatiga ko‘ra algoritmlar uchta asosiy turga bo‘linadilar: 
1.
Chiziqli; 
2.
Тarmoqlanuvchi; 
3.
Siklik (takrorlanuvchi)
. 
Algoritmlarning turli-tumanligi ulardagi bo‘laklangan ko‘rsatmalar yuqoridagi uchta turdan 
biriga mos kelishi bilan aniqlanadi. Shuning uchun har bir algoritmning strukturasini va uni 
tuzilish tamoyillarini bilish muhimdir. 
Misol sifatida
ax
2
bx c 0
kvadrat tenglamani yechish algoritmining blok-sxemasi 1-
rasmda keltirilgan. 
1-rasm. Kvadrat tenglamani yechish algoritmi 
2. Chiziqli algoritmlar 
Masalaning yechish bosqichlariga mos ko’rsatmalari qat’iy ketma-ketlik asosida 
bajariladigan algoritm 
chiziqli algoritm
 deyiladi.
Ya‘ni chiziqli algoritm ko‘rsatmalari berilgan tartib bo‘yicha ketma-ket bajariladi va 
tarmoqlanish yoki takrorlanish jarayonlarisiz tashkil etiladi. Bunday algoritmni ifodalash uchun 
ketma-ketlik strukturasi ishlatiladi. Strukturada bajariladigan amal mos keluvchi shakl bilan 
ko‘rsatiladi. 
Chiziqli algoritm strukturasi 2-rasmda keltirilgan. 
2-rasm. 

---

130 
Chiziqli algoritmlar sxemalarini tuzishga doir misollar bilan tanishib chiqaylik. 
1-misol.
Ikki 
A va B o‘zgaruvchilari berilgan. Ularning qiymatlarini almashtirish talab 
etiladi, ya‘ni, A o‘zgaruvchi B o‘zgaruvchining qiymatini, B esa - A o‘zgaruvchining qiymatini 
qabul qilishi kerak.. 
Yechish
. 
1.
A va B qiymatlari berilgan. Qo‘shimcha Q o‘zgaruvchisidan foydalanib, natijani A, V 
lardan chiqarish kerak. 
2.
Misolni yechish metodi: EHM da har bir qiymat xotiraning alohida yacheykasida
(o‘zgaruvchiga biriktirilgan) saqlanadi. Shuning uchun misol ikki yacheyka qiymatlarini 
o‘zaro almashtirish masalasiga keladi. 
Ushbu masalani yechishdan avval shunga o‘xshash quyidagi masalani ko‘raylik. Ikki piyola 
mavjud. Biriga suv va ikkinchisiga sut to‘ldirilgan. Piyollardagi bu ichimliklar o‘rnini 
almashtirish talab etiladi. Hayotiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, bu masalani yechish uchun yana 
bita piyola zarur. Ushbu qo‘shimcha piyolaga birinchi piyoladagi suvni to‘ldirib, so‘ngra unga 
ikkinchi piyoladagi sut to‘ldiriladi. 
Хuddi shu masalaga o‘xshash yuqoridagi misol ham yechiladi. Buning uchun qo‘shimcha 
Q o‘zgaruvchi (qo‘shimcha piyola kabi) kiritamiz. 
Misolni yechish uch bosqichga ajraladi. Ularga mos bloklar 3-rasmda tasvirlangan.